Dokument-Nr. 14133
Esser OP, Thomas
: Der Einheitsgedanke in der Theologie und der Parallelismus von Gnade und Natur. Ein
Beitrag zur Methodenlehre der katholischen Theologie von Dr. Arnold Rademacher
Professor der Theologie in Bonn. Als Manuskript gedruckt. Berlin und Bonn 1921. VII und 140
SS.
Latine:
Principium unitatis in theologia et Parallelismus inter
gratiam et naturam. Tractatus de methodologia theologiae catholicae. Scripsit Dr.
Arnoldus Rademacher Professor theologiae in Universitate Bonnensi. Ad instar
manuscripti. Berolini et Bonnae 1921. VII et 140 pagg. . [Rom], vor dem 08. November 19222
2
theologo manifestari et quasi digito indicari cupivit, ut
auctori ita innotescant; eo vel magis, quia duo Professores theologiae - quod sane valde
mirum est - opus non quidem plene approbaverint, sed tamen non reprobaverint. Hinc mihi
visum est, ipsius auctoris verbis, quamvis longioribus citationibus contentis, doctrinam
ejus proponere, et errores in ea contentos quam brevissime indicare. Indulgeant ergo
Eminentissimi Patres prolixitati istarum citationum, ex quibus quandoque sensum auctoris ob
verborum novitatem et involutam modernae philosophiae phraseologiam eruere debui. Indulgeant
etiam verbis haud latinis, quibus non raro uti debui, pro sensum auctoris accuratius
redderem. Fatendum enim est, auctorem nostrum minime observasse illud Apostoli monitum:
"Formam habe sanorum verborum...<(2 Tim. 1,13)>4" Depositum custodi, devitans profanas vocum novitates, et
oppositiones falsi nominis scientiae, quam quidam promittentes, circa fidem
exciderunt" (1 Tim. 6,20s.).Fuit tempus in quo Professores theologiae, quanto minus excolabant veram ac solidam scientiam theologicam, eo magis de methodologia theologiae scribebant.
Nunc temporis haud pauci professores theologiae, quin operibus profundis de re theologica in lucem editis suam in hac scientia peritiam probaverint, toti in eo sunt ut reforment theologiam.
His adnumerandus est auctor libri de quo hic agitur.
5 Videns tot viros doctos, scientiis profanis deditos, religioni christianae adversari, et quam plurimos etiam ex populo magis magisque abalienari ab Ecclesia catholica, hoc factum sane deplorandum non " culturae ", qua mundus
3
impraesentiarum laborat, vitio evertit (e
contra, hanc culturam usque ad stellas extollit), sed theologiae, ac si illi
scriptores protestantes vel adversarii religionis catholicae per studium theologiae ad eorum
errores pervenerint, vel religionem catholicam falsam esse perspexerint, nec secus ac si
populus christianus a suis pastoribus non secundum principia sanae theologiae regatur! Hinc
quaerit novam methodum, qua spiritum modernum cum fide antiqua conciliare possit (um
neuzeitliche Denkweise mit dem alten Glauben in Einklang zu bringen: p. II). Auctor
noster vult novo examini subjicere traditiones ecclesiasticas et theologicas; istae se
sistere debent in judicio et coram critica se justificare, nec, intacto manente dogmate et
elemento essentiali, " revisionem " respuere (p. 15.). "Unum ex principalioribus
offendiculis eliminaretur, si theologia essentiam et manifestationes religionis et
revelationis modo magis realistico considerare vellet" (p. 15). Suo igitur modo
tractandi theologiam (vel potius dogmata revelata) sperat, se obtenturum "communem basem
methodicam, qua repraesentantes diversarum formarum christianismi positivi convenire
possint" (p. 16). - Ac si christianismus diversas formas haberet: catholicam,
lutheranam, calvinisticam etc.! Quod plane reficitur a Syllabo Pii IX in propositione
damnata 18: "Protestantismus non aliud est quam diversa verae ejusdem christianae
religionis forma ..." -1) Auctor
igitur reformare intendit 4
"theologiam tam dogmaticam quam
apologeticam, quippe quae, secundum multos, signa prorectae petrifactionis prae se
ferunt" (p. 16). De hujusmodi signis senilitatis vel ipsius christianismi auctor
saepius loquitur, non solum in sensu alieno, sed etiam in sensu proprio
(cf. p. 11). Dubium ergo nullum est, auctorem nostrum sibi conscium esse, se
innovationem introducere velle in theologiam. Ipsa autem novitas doctrinae in theologia est
signum falsitatis ejusdem.6 Auctor scit, se theologos sibi contrarios habere (cf.
pp. 62, 74, 78, 95). Sed hoc illum non movet. Ipse per suam novam "methodum" mundo
procurare vult "puriorem et sublimiorem notionem (ideam) Dei" (p. 3), puriorem et
sublimiorem utique quam illa erat, quam hucusque a Doctoribus Ecclesiae, SS. Augustino
praesertim et Thoma Aquinate didicimus. Quam sublimiorem Dei notionem ipse auctor magni
valoris esse considerat (p. 25). Videamus ergo, quaenam sit illa innovatio quam auctor in theologiam invehere intendit, et quonam modo reformare studeat sacram scientiam. Haec theologiae reformatio secundum ipsum non est aliud nisi nova methodus. Quod autem novam methodum <theologiae>7 vocat, revera non est aliud quam corruptio ipsius dogmatis.
Methodus secundum nostrum auctorem non est neque falsa neque vera, sed aut idonea et apta ad finem,8 aut huic non accommodata. Si methodus ducit ad finem (in casu nostro, ad solvendas difficultates in quaestionibus theologicis), est approbanda, secus rejicienda. Quaestio autem theologica, cui praeprimis suam methodum applicare intendit, est relatio inter ordinem naturae et ordinem gratiae. Difficultates, quibus haec quaestio obnoxia est, solvere vult principio unitatis et parallelismo.
Porro idea unitatis (Einheitsgedanke) apud
5
istum auctorem est conceptio mundi, secundum quam ordo
naturalis et ordo supranaturalis iisdem legibus constantibus, uniformibus, naturalibus
reguntur. - Parallelismus in hoc consistit, quod ordo gratiae et ordo naturae in
ordine empirico, h. e. inquantum sunt objectum scientiae historicae aut psychologicae,
coincidunt, ita ut pro nostra cognitione unum et idem objectum constituant, quamvis materiae
utriusque ordinis transcendentaliter distinguantur. Aliis verbis clarioribus: in ordine
naturae omnia procedunt ac se evolvunt juxta stabiles leges: sic etiam considerare debemus
ordinem gratiae.Auctor ergo exigit, ut theologia catholica agnoscat applicationem principii unitatis et parallelismi, saltem 9 methodice, ad quaestionem de relatione inter gratiam et naturam, et vi hujus methodi meliorem solutionem illius quaestionis theologicae obtinere praetendit quam quae a summis theologis hucusque vi speculationis theologicae obtenta fuit. Manifestum est, applicationem talium "principiorum", theologiae plane extraneorum et ab aliis scientiis profanis desumptorum, ad sacram scientiam, methodum omnino non posse vocari, sed esse profanationem ipsius sacrae scientiae. Theologia potest aut positive, aut speculative, aut historice tractari; est supponere, inter gratiam et naturam existere "unitatem" vel "parallelismum", non est methodus theologiae, sed est illius perversio.10 Auctor ipse concedit, suam "methodum ducere posse ad novas formulationies et solutiones problematum theologicorum" (p. VIII): sed hoc ipsi non videtur ratio sufficiens, methodo minus fidendi. Ac si "formulationes" doctrinarum theologicarum ab Ecclesia approbatae vel etiam definitae innovare liceret!
Auctor ergo problema de relatione inter gratiam et
6
naturam
considerare vult modo rationali et psychologico, et ita stabilire parallelismum inter
gratiam et naturam, quo sperat se ostendere posse in multis eventibus historiae revelationis
"et vitae religiosae conformitatem quandam existere cum legibus, secundum quas gratia divina
operatur, dum vulgus in illis eventibus videre credit immediatam intromissionem ordinis
gratiae in ordinem naturae" (p. V). Hoc est illud quod auctor noster, plus quam credi
potest, timet et exhorrescit: "intromissionem Dei" in naturam et generatim in vitam hominis.
Ut eliminetur talis intromissio, uniformitatem stabilire vult inter operationem Dei in
ordine supranaturali et ipsius operationem in natura. Ad talem innovationem auctor
inducitur,11
non ex profundiore studio theologiae, sed "primo quidem, quia nos (moderni!) assecuti sumus
meliorem cognitionem uniformitatis eventuum in natura extra nos, qui juxta quasdam leges
certas accidunt (Gesetzmäßigkeit); et insuper psychologia moderna, et praecipue psychologia
religiosa, acuit visum nostrum, ita ut videamus cohaerentiam et parallelismum virium
physicarum et virium psychicarum in homine" (p. 8). "Antiquis theologis constantia
eventuum ad modum legis naturalis (Naturgesetzlichkeit) nondum ita clare innotuit sicut
nobis, et notio evolutionis organicae ipsis ignota erat" (p. 63).In schola modernistarum usuvenit, progressus aliarum scientiarum usque ad stellas extollere et propriam scientiam, quae de Deo tractat, quam ipsi tamen ignorant, parvipendere. Antiqui theologi docebant, theologiam esse magistram et ducem et reginam ceterarum
7
scientiarum; moderni autem professores theologiae, discipuli
dociles profanarum scientiarum, volunt, ut theologi ab istis discant et istis rationem
reddant sui laboris.Omnia in mundo secundum constantes leges evenire 12 auctor noster autumat; quapropter admittit evolutionem illimitatam. Vitio vertit theologis, quod doctrinam evolutionis hucusque sinistro oculo aspexerint. Ipse, e contra, posita 13 creatione, nullam difficultatem habet, admittere, mundum praesentem et totum universum ortum esse ex primordiali nebula, et multitudinem rerum in mundo secundum leges immanentes et organicas exiisse ex materia primitiva (p. 39). "Prae timore Darwinismi theologi diutius quam par erat, contrarii fuerunt principio evolutionis et non perspiciebant, qua utilitate illud esse poterit pro historia religionis et dogmatum." Auctor saltem sperat "ex principio evolutionis ideam Dei pariorem evasuram." 14 "Et si in quaestionibus biblicis, v. gr. quantum ad narrationem creationis hominis et in quaestione de origine animae humanae et de modo differentiae illius ab aliis principiis vitalibus, nova problemata oriuntur, hoc non est ratio sufficiens declinandi a principio evolutionis" (p. 25). Auctor non dicit, utrum ipse ab evolutione eximat creationem hominis et originem animae humanae. Dicit solummodo: quantum ad has quaestiones nova problemata oriuntur, sed propterea principium evolutionis deseri non debet! - "Oportet igitur (secundum ipsum) dualismum historiae universi et divinae Providentiae in unam synthesim conjungere. Deus enim in ordine naturali, materiae a se creatae indidit semina (Keime) omnium evolutionum, quae postea propria morte (secundum leges sibi inditas) diversas formas entis ponunt, seu, quod idem est, Deus operatur semper creando, et mundus non est existens, sed semper in fieri, quasi una idea, quae progrediendo accedit ad suam realizationem, scil. ad assimilationem cum Deo" (p. 26). Sic ergo Deus nullo modo se intromittit in leges naturae et relin-
8
quit mundum suo
cursui et suae evolutioni. Ipse creavit primitivam materiam ("primordialem nebulam") et illi
indidit vires quas ipsa exerit secundum leges a Deo sibi praefinitas. "Deus ex machina" in
isto conceptu mundi locum non habet, et haec est illa purior et sublimior notio de Deo quam
auctori debemus.Evolutio per "diversas formas entis" intelligenda esse videtur 15 de transitu formae entis inanimati in formam entis viventis, de evolutione formae entis sensitivi in formam entis rationalis et sic porro. Ipsa glorificatio corporis non est aliud nisi ultima forma entis per evolutionem obtenta (de qua videbimus plura infra, pag. 20). Vide apud auctorem pag. 25.
Quod de natura dictum est, hoc secundum nostrum auctorem etiam de gratia dicendum est. Est enim parallelismus inter utrumque ordinem. Idea unitatis, quae nobis innata est, requirit, ut quod de ordine naturae dicimus, hoc etiam ordini gratiae applicemus. "Synthesis naturae et gratiae non potest perfici per violentam utriusque aequiparantiam (Gleichsetzung): hoc enim esset idem ac naturalismo puro favere et ordinem supranaturalem negare. 16 Aliam ergo propono solutionem, quae mihi tam juribus naturae quam juribus gratiae, necnon exigentiae unitatis plenissime satisfacere videtur. Est autem talis: Creatura est in suo intimo esse contingens et propterea ex se ad interitum ordinata. - Ex pura gratia et quidem secundum impetum suae naturae, quae est essentialiter bonitas, Deus praefinit suae creaturae tanquam finem assimilationem cum Deo (Gottebenbildlichkeit), confert illi (creaturae) durationem sempiternam, et comitatur, cooperando cum viribus creatis, evolutionem creaturae in altum versus illam assimilationem cum Deo. Ordo salutis (Heilsordnung), consideratus ex parte Dei, est natura, quia Deus non potest operari nisi secundum suam naturam; consideratus vero ex parte hominis,
9
est gratia, quia homo ex se non habet jus ad
Deum" (p. 26 s.) Quot sententiae, tot errores! Duratio sempiterna in esse non est quid substantialiter supranaturale, cum sit potius conservatio ipsius esse naturae. - Creatura rationalis est naturaliter imago Dei; ergo illa "assimilatio cum Deo" non est quid supranaturale. - Et posito quod dicta similitudo esset in sensu theologico supranaturalis, homo non posset eam assequi viribus naturae. - Hinc explicatio ab auctore de ordine supranaturali data non est aliud quam negatio istius ordinis. - Falsum est etiam quod auctor dicit: Deum agendo ad extra, operari ex impetu suae naturae. Ad extra Deus libere agit.
Haec falsa notio ordinis supranaturalis, quae aequivalet ejusdem negationi, ubique in hoc libro redit. Dicit quidem auctor: "Supranaturale est id quod naturam excedit" (p. 58). Et iterum: "Non possumus dare aliam notionem ordinis supranaturalis praeter istam: est elevatio naturae humanae supra ambitum totius naturae creatae ad consortium divinae naturae" (p. 59). Sed addit: "Deus non potest suam propriam naturam ut talem communicare, quia sic creaturam constitueret ens absolutum, quod repugnat, et abdicaret propriam suam naturam. -17 Ergo non potest elevare naturam, nisi intra limites suae propriae sphaerae, et finis istius elevationis non potest esse nisi quam maxima assimilatio cum Deo. Ordo supranaturalis non potest igitur consistere nisi in maxima appropinquatione creaturae, praesertim hominis, ad divinitatem, et ordo gratiae (consistere non potest) nisi in illa, a libera divina bonitate collata potentia illimitata evolutionis naturae, praesertim hominis, ad summam similitudinem cum Deo" (Gottebenbildlichkeit) (p. 59 s.). Auctor pergit: "Conceptus του
10
supranaturalis, seu ordinis supranaturalis, non potest
determinari ex parte naturae ut talis, sive consideretur natura hominis, sive natura
creaturae in generali: quia omnis ejus status est naturalis [Etiam status gratiae
sanctificantis!?]. Sed unice determinari potest habito respectu intentionis, quam Deus habet
circa istam naturam. Constitutio hominis talis qualis est, et qualiscunque sit, est
naturalis; sed destinatio hujus entis, si respiciatur ad exigentias naturae, potest esse
talis quae transcendat naturam. Illud quod excedit exigentias in natura fundatas, est
gratia. Quid hoc sibi vult? Gratia in duobus potest consistere: aut in collatione longioris
existentiae, quam naturae ex se convenit; aut in possibilitate ulterioris (magis elevatae)
evolutionis, hoc est, evolutionis ad formam superiorem essendi. Primo quidem, naturae
ex se in nullo momento competit jus ad existentiam independentem (selbständiges Dasein);
imo, tanquam creata, omni momento in suo intimo esse a sua causa dependet; est, secundum
totum suum esse, contingens, et propterea ex se quovis momento potest ad nihilum redigi;
creator debet eam continuo conservare et quasi de novo creare. Parum refert, utrum haec
conservatio creationis ex parte Dei sit actio libera aut necessaria, et utrum haec
necessitas consideretur tanquam physica aut moralis, scil. convenientiae: ex parte creaturae
habebit semper characterem gratiae. Creatura enim in nullo casu habet jus actione munitum
contra creatorem ad existentiam, neque ut creatur, neque ut conservetur. Verum est,
possibilitatem evolutionis ad superiora jam datam esse cum collatione, ex gratia facta,
existentiae et conservationis. Est enim de natura entis spiritualis utpote substantiae
vitalis, ut se vivendo explicet (sich auslebt) et se in directione spiritus absoluti
evolvat. Sed etiam haec pos- 11
sibilitas se in altum evolvendi
ad finem divinae assimilationis pro spiritu creato non est jus, sed donum gratiae. Et sic
per talem explicationem ordinis supranaturalis eliminatur difficultas, quomodo Deus possit
creaturam elevare supra se sine mutatione et destructione naturae ejus. -18 Finis divinae assimilationis, quamvis
seminaliter insitum sit naturae ejus, quae est creata tanquam ens spirituale,
tamen est supranaturalis, et quidem absolute, quia in nullo momento suae existentiae versus
Deum jus ad assecutionem talis finis per evolutionem obtinendi praetendere potest"
(p. 60 s.).Ad quod notandum est, ex parte actionis Divinae <quidem> non dari
12
sensu ab
auctore dicitur supranaturalis, quia in nullo momento natura dicitur habere jus ad
assecutionem hujus finis. - Doctrina ergo auctoris de ordine supranaturali et gratia est
utriusque in sensu theologico negatio. Et verba, nunquam loquitur de aliquo dono infuso
naturam elevante. Quomodo anima, imo et corpus, christiani qui opere operato sacramenti ex
statu peccati mortalis in statum gratiae sanctificantis translatus est, vocari possit
templum Spiritus Sancti: hoc talis doctrina evolutionistica non explicat.Auctor pergit: "Cum vocatione hominis ad divinam assimilationem ordo supranaturalis fundamentaliter (im Prinzip) jam stabilitus est, quamvis finis ipse nondum sit assecutus, sed seminaliter tantum ad modum alicujus energiae vitalis (Lebenskraft) in homine collocatus sit" (Nihil ergo quod sit sustantialiter supranaturale in nobis ponitur). "Deus erat liber in determinando fine pro creatione hominis, id est, in determinanda mensura similitudinis divinae, quam in sua evolutione in altum versus Creatorem assequi deberet. Sed postquam semel finem praefixerat, non erat amplius liber quoad instructionem naturae pro hoc fine adipiscendo" (p. 61). Ergo in ipsa creatione Deus praefixit homini finem suum supranaturalem et illi dare debuit omnes vires, quibus hunc finem per propriam evolutionem assequi possit.
Hic est ille parallelismus inter naturam et gratiam, quem auctor stabilire intendit.20 Secundum ideam unitatis (Einheitsgedanke) ordo supranaturalis considerare debet sicut ordo naturalis. Ut
13
(quatenus voce distinguuntur)
immediatam intromissionem Dei. Etiam in ordine supranaturali homo habet energias seu vires
inditas, quibus finem suum supranaturalem (assimilationem cum Deo) assequi potest. Naturali
evolutione continuo appropinquat huic fini. Quid ergo est de illa progressiva evolutione versus finem supranaturalem in peccatore, quid gratiam Dei ammittit et postea in sacramento poenitentiae recuperat? Quantopere differunt verba Concilii Tridentini, ubi de justificatione loquitur (sess. VI. decr. de justif. cap. 4)22 a modo loquendi nostri auctoris? Concilium describit hanc justificationem tanquam "translationem ab eo statu in quo homo nascitur filius primi Adae, in statum gratiae et adoptionis filiorum Dei per secundum Adam, Jesum Christum, Salvatorem nostrum." Numquid illa mutatio status ex mortuo in vivum non est aliud quam evolutio? Numquid homo transire potest ex primo statu in alterum viribus naturae suae inditis? Ubi auctor quam brevissime de sacramentis (et sacramentalibus) loquitur, verba illorum efficaciam ex opere operato negare videtur. Dicit enim, ab istis (sacramentis) non esse expectandam aliquam virtutem magicam, sed ipsa operari psychologice et oportere eis uti modo paedagogico, ut fructus dare possint, et ut suscipientes ea, ad altiora elevari possint (p. 135s.).
Et quid est in hac doctrina de evolutione versus finem supranaturalem per vires a Deo inditas de gratia actuali?23 Auctor nunquam loquitur de his gratiis, quibus tantopere indigemus, ut finem nostrum supranaturalem consequamur, et quibus Deus re vera continuo se immiscet in ordinem a se stabilitum?
Si porro executio utriusque ordinis, scil. naturalis et supranaturalis, exclusa intromissione Dei, per evolutionem virium animae insitarum et secundum
14
leges certas sese explicantium locum
habet, ad quid ergo oratio? Et quid sunt miracula? Existuntne miracula?
Possumus rogare Deum, ut miracula faciat?24 Quantum ad haec duo capita doctrina auctoris falsa
et erronea et perniciosissime est. Applicatio falsae suae doctrinae de supranaturali ad alia
capita doctrinae christianae novos semper errores generare debet.Quantum ad miracula, auctor interventum extraordinarium divinum, quamvis absolute possibilem, tamen non necessarium declarat, imo neque conveniens, nec ex parte libertatis Dei, nec ad manifestanda alia attributa divina.25 Imo credit, magis convenire majestati Dei, ut uniformiter per leges naturae operetur, quam ut per exceptiones miracula faciat, quae quasi "Deus ex machina" in mundum introducuntur (p. 86s.) Hinc auctor exceptionem a legibus mundanis, h. e. miraculum, tunc solum admittit, quando bonum divinum (Gottes eigene Interessen) hoc expresse postulat. In aliis casibus Deus sibi ipsi inconsequens foret, legem a se ipso datam non servando (p. 118).
Falsum est quod auctor identidem repetit: miracula esse exceptiones et perturbationem ordinis naturalis. In ordine divinae Providentiae praevisum est, Deum quandoque praeter ordinem in rebus a se ipso constitutum operari, et hoc quam maxime conducit ad attributa divina manifestanda. Ceteroquin scire vellem a nostro auctore, quandonam "bonum divinum expresse miraculum expostulat"!
Sed audiamus ipsum de miraculis disserentem. "Operationem Dei in mundo, tam in ordine naturae quam in ordine gratiae, tanquam utrique intimam, non autem tanquam ab occasionibus vel a casu dependentem considerare debemus, ita ut ex una parte majestati absolutae Dei, tanquam causae primae, et ex altera parte regularitati in lege naturae fundatae, qua res empiricae ex parte causarum
15
secundarum
accidere solent, consulamus" (p. 3). Aequirimus notionem puriorem et sublimiorem Dei,
si ponimus, ejus operationes in mundo secundum stabiles et immutabiles leges ab ipso Deo
mundo inditas sese evolvere, quam si admittimus, ipsum hunc ordinem datis occasionibus per
miracula perturbare.26
Confiteor equidem <ait,>27 "populo magis
placere Deum miracula facientem, theologo vero magis placere Deum ordinem naturalem qui ipse
est miraculum perpetuum, servantem" (p. 15). Populus simplex adhuc hodie credit, Deum
immediate operari in natura et in vita animae. Hoc non est falsum, quia Deus revera operatur
per leges naturae, et sic in omni actu naturae est immediate operans. Tamen hic modus
cogitandi anthropomorphismum sapit. Divina igitur operatio intra limites naturae se tenet,
et nullo modo vires naturae infringit. Nihilominus operatio Dei est libera, quia vires
naturae, quae sunt radices effectuum mundanorum, libere creavit. Imo Deus etiam tunc leges
naturae intactas conservat, quando juxta nostrum modum cogitandi ipsum bonum Dei (sein
Interesse) postulare videtur suppressionem operationum illarum. Deus igitur non
transgreditur leges, quia sibi injuriam inferre non vult. Ipse considerat leges tanquam
manifestationes suae voluntatis, ergo tanquam leges sanctas. Et sic ordo naturae conservat
suam uniformitatem et certitudinem, et sic ostenditur majestas Dei, et conceptus Dei parior
redditur et liberatur ab anthropomorphismo (p. 51s.). Jam dixi, Deum non frangere nec transgredi leges naturae, cum nullo modo ligetur legibus naturae libere a se datis. Porro non sufficit ad libertatem Dei salvandam, illi tribuere liberam productionem legum; Deus est liber etiam durante causalitate legum, ita ut praeter illas operari possit. - Certitudo legum etiam in hoc casu remanet, non quidem metaphysica, sed physica. - Demum, multo major apparet majestas, independentia et libertas Dei,
16
quando miraculum operatur, quam quando leges naturae immutabiliter suos effectus
producunt.Auctor noster quandam affinitatem deprehendit inter suam doctrinam de immutabilitate legum naturae, et "harmoniam praestabilitam." 28 Leibnizii, quam proinde "ingeniosam inventionem" vocat (p. 28), dum "occasionalismum" vocat illud "quorumdam theologorum studium", postulandi continuam miraculorum seriem, quibus explicent τὀ supranaturale intra naturam (p. 29): quod certe est abusus vocabuli, cum occasionalismus neget simpliciter causalitatem creatam, dum miraculum non suspendit causalitatem creaturarum.
Ex dictis appareat, quantopere auctor noster abhorreat a miraculis. Solummodo, ait, "pueri et simplices, sufficienti destituti cognitione, ubique miracula vident" (p. 92). Libenter ergo renuntiare debemus hujusmodi puerorum crepundiis (Spielzeug), quo facilius ad nucleum veritatis pertingere possimus (p. 27ss.), eo vel magis quia miraculum vix ac ne vix quidem cognoscibile est.29 Obscuritas in hac materia exigit, ut diffidamus de miraculis (p. V). Cum enim (nos!) habeamus pleniorem notionem legum physicarum et psychicarum, difficile est determinare limites ejus quod est naturaliter possibile (p. 93). Porro
17
"Miraculum (ergo) non est tanti momenti pro theologia sive
speculativa sive practica, praesertim pro apologetica, sicut a plerisque supponitur. Etiam
Jesus reprehendit fidem debilem miracula quaerentem (Jo. 4, 48)... Tempus nostrum
contrarium est miraculis. Non enim miraculum decidit de doctrina, sed doctrina de miraculis,
ut jam Pascal affirmavit.33 Etiam ubi miraculum admittitur ut possibile, tamen facti
recognitio tot difficultatibus subest, ut pauci tantum de ejus veritate convinci possint.
Modernus homo vivit [ex] ideis, et facilius convincitur per ideas quas ratione examinare
potest, quam per facta paucis tantum perspecta. Magis placet nobis ille Deus, qui ordinem
mundanum servat, quam qui miracula facit, seu potius ille (Deus) qui per leges naturae
continuo operatur, et sic majora miracula facit, ut Augustinus dicit, quam si exceptiones
operaretur" (p. 89 s.).Vix dici debet, haec omnia contradicere definitionibus a Concilio Vaticano et in juramento contra modernistas datis: secundum quas a) miracula vera a falsis discerni possunt; b) miracula sunt signa certissima revelationis, quibus probatur divina origo fidei nostrae; c) miracula sunt "aetatum omnium atque hominum, etiam hujus temporis, intelligentiae maxime accommodata". - Porro veritates fidei, utpote vera mysteria, a nobis naturaliter cognosci non possunt, quapropter ideae ordinis naturalis nullo modo nos ad veritatem fidei perducere possunt. Indigemus ergo factis externis supranaturalibus, seu miraculis, quae a Deo solo fieri, et ab omnibus facile cognosci possunt, ut motivis inconcussis divinae revelationis, quibus fides nostra credibilis fiat et rationabile obsequium rationis.
Auctor noster pergit:34 Si dicitur miraculum esse pro simplicibus necessarium ad fidem, affirmandum est etiam, miraculum esse causam dubii (in fide), et sic periculum infidelitatis secum ferre, et quidem non pro solis eruditis, sed etiam pro populo. Fides quae ideis et neces-
18
sitatibus indigentiisque spiritus innititur, participat
necessitatem et certitudinem idearum aeternarum et energiarum ex intimo pullulantium, quae
ultimo in Deo radicantur. Magis moveatur simplices exemplo virtutis et vita confessorum,
quae est fortius argumentum fidei quam miracula etiam prorsus insolita et peregrina
(ausschweifendsten). De cetero, ubi utilitas (das Interesse) revelationis Dei hoc postulat,
ergo in casibus omnino exceptionalibus, admittit auctor possibilitatem miraculi; vult tamen
etiam in his casibus miraculum, per quantum fieri potest, secundum leges naturae (möglichst
naturgemäß) explicare, scil. quod Deus ordinis, ubicunque natura ad hoc apta est, utatur de
facto ejus viribus, ita ut harmonia inter ordinem naturae et miraculum adhuc servetur
(p. 90 s.).35 - Noto:
a) Verum quidem est, miraculum per accidens et ex defectu individui posse esse
impedimentum fidei, sed per se probat evidenter factum revelationis et omnipotentiae
Dei, et sic perducit ad fidem et in ea confirmat. - b) Jam dixi, ideas seu
veritates naturales, quamvis radicatas in Deo ut auctore naturae, non posse nos ad
cognitionem certam Dei ut auctoris gratiae, Miracula in ordine gratiae ab auctore nostro iisdem intimis subjiciuntur ac miracula in ordine naturae.37 "Infractio legum (evolutionis) vitae spiritus,
19
pore nos docuit leges intermedias quas Biblia adhuc
ignorabat. Processus tamen psychologici (das seelische Geschehen) semper adhuc gratiae Dei
immediate adscribebantur. Postquam autem psychologia
Ad quod notandum est, leges naturae non posse determinare actiones psychologicas, subjectas imperio rationis, cum solus Deus possit directe efficaciter agere in spiritum. - Insuper tollitur libertas, si vita psychologica, i. e. vita spiritus et animae rationalis aequiparatur processibus necessariis in natura physica existentibus cum libertas non sistat in solis actibus elicitis voluntatis, sed se extendat etiam ad actus imperatos, ergo etiam externos.
"Critica historica, ait auctor, nos diffidentes reddidit relate ad antiquas traditiones. Nostra organa subtiliora evaserunt pro discernendis bonis spiritualibus et moralibus et
20
ut parvulus; factus autem vir, deposui quae erant parvuli (1 Cor. 13,11).
... Doctrina evolutionis viam parat pro eliminatione manus creatricis e cursu naturae
(das Eingreifen der Schöpferhand in den Naturlauf überflüssig machen). Forsitan etiam
expectata nova forma creationis et glorificatio hominis non est aliud, quam effectus
alicujus processus evolutivi naturalis-supranaturalis (Ergebniß ... eines
Entwickelungsprozesses), 43 effectus illius gemitus, quo omnis creatura
ingemiscit et desiderando expectat apparitionem perfectae filiationis Dei
(Rom. 8,22)." (p. 93 s.).Falsum omnino est quod auctor hic dicit: nos hodie minus indigere miraculis tanquam motivis credibilitatis quam illi, qui ante nos vixerunt; fides enim semper, imo hodie plus quam prius, indiget objectivo fundamento facti revelationis. - Id quod auctor affirmat de nova forma mundi et glorificatione hominis, directe contrariatur fidei, quae istam glorificationem prorsus supranaturalem esse docet. In doctrina auctoris haec ultima erit illarum "diversarum formarum entis", quarum semina Creator naturae indidit, et quarum una per evolutionem in aliam transit: ipsa glorificatio hominis est effectus alicujus processus evolutivi! En culmen absurditatis et destructionis ordinis supranaturalis!
Doctrina ergo nostri auctoris intromissionem manus creatricis in cursum naturae et gratiae superfluam reddit. "Fidem miraculorum in veteri sua forma propter populum retinere velle, idem est ac tempus pro reconstructione templi religiosi perdere, et rudera, quae data occasione (eines Tages) sive dubio corruent, velle conservare" (p. 117).
Si talis doctrina auctoris de miraculis, mirum esse non potest, eum notionem orationis traditionalem et ab Ecclesia receptam penitus evertere.44
Finis orationis, secundum ipsum, non in hoc consi-
21
stit ut petamus mutationem ordinis, cursus et legum naturae, neque directa esse debet ad
remotionem alicujus mali physici, aut alicujus eventus naturalis; orandum potius est, ut
nostra voluntas mutetur et conformis reddatur legibus naturae, quas, utpote a Deo datas,
exequi debemus.45 Et hoc est petere aliquid connaturale
(Naturgemäßes). Species fatalismi in hac explicatione orationis est minus malum, quam
continuum dubium corda inquietans tot hominum Deum quaerentium, quod ex falsa notione
orationis provenit (p. 118). Etiam in hac materia auctor theologiam reformare intendit, sibique plene conscius est, se innovationes introducere. Ait enim: in sua theoria orationem accipere novum sensum, liberari ab egoismo et Deo digniorem reddi. Nihil enim homo petet a Deo, quod Deus sine contradictione cum seipso concedere non potest (p. 117). Expresse fatetur auctor, suam orationis notionem "speciem fatalismi" prae se ferre. Exigit enim omnimodam resignationem in leges naturae necessario et immutabiliter, (quasi dice
"In oratione impetratoria (ait auctor) non expectamus exemptionem a legibus naturae, saltem quando agitur de bono nostro et non de causa Dei. E contra petimus a Deo bonam voluntatem, ut possimus evolvere proprias
22
energias ad acquirendum per nosmetipsos id quod
petimus, et ut possimus, si opus est, mala physica sine murmuratione et desperatione
tolerare.47 Cum tali petitione exauditio est jam
data, in forma scil. nostrae energiae moralis se evolventis. Effectus orationis psychologice
facile analyzari potest. Oramus, v. gr. pro tentationibus superandis. Fiducia in
tali oratione revera fortificat animam, cum eam explicare faciat latentes nostras energias
contra illa incitamenta anti-ethica. Impulsus energiae principii vitalis in nostra natura,
qui vult crescere versus finem supranaturalem, se evolvit in directione ad teleologias
naturae nostrae a Deo inditas. Et sic Deus est proprius exauditor orationis"
(p. 133 s.)Ad quod notandum est: a) absurdum videri, petere ab alio, quo est in nostra potestate obtinere per modum evolutionis nostrarum energiarum naturalium. b) Nemo orando talem "exauditionem" expectat, qualem auctor describit, sed omnes expectant adjutorium a Deo, et non a seipsis. - c) Si Deus solummodo operatur tanquam causa energiarum naturalium, quae orando moventur contra "incitamenta anti-ethica", nec etiam ex parte Dei de "exauditione" loqui possumus. d) Quid demum erit de illa "exauditione" orationis pro alio factae, ex. gr. pro moribundo?
Auctor pergit in sua expositione orationis, dicens: "Sequiturne ex dictis orationem esse superfluam? Minime gentium. Semper remanet in toto suo vigore exhortatio sermonis in monte:Petite et accipietis ...48 Imo in hac explicatione orationis illud verbum Salvatoris in tota sua significatione verificatur, quia ille qui orat, certus est exauditionis. Oratio enim cum certitudine legis naturalis exauditionem causat, quia omnis qui petit, accipit ... Deus nempe exaudit orationem per illam excitationem (Mobilmachung) energiarum, naturae nostrae ab ipso inditarum. Attamen oratio recta tantum certitudinem hujus exauditionis habet, illa scil. quae quid con-
23
naturale
(Naturgemäßes) et tale quid petit, quod in ratione ordinis a Deo dati Haec iterum probant, in theoria auctoris orationem pro aliis, ex. gr. pro Ecclesia, locum non habere. Falsum porro est, exauditionem orationis pro nobismetipsis certam esse certitudine legis naturalis. Talem exauditionem orationis alienam esse a doctrina Ecclesiae, manifestum est.
Prosequendo auctor iterum respuit qualemcunque orationem, qua infractio legis vel cursus naturalis a Deo peteretur, et addit sequentem orationis explicationem.50 "Non debent turbare orantem illae objectiones quas logica facit contra orationem impetratoriam, qua peteretur infractio legum naturae, etiamsi haec non esset nisi deviatio istarum legum ab eo cursu, quem ex se tenuissent. Orans enim aliter omnino non potest quam petere. Deberet enim impulsum naturalem in se cohibere et illi vim inferre, si propter illas objectiones a scientia naturali motas orationem omitteret. Procurando ut hic impulsus se explicet (sich auslebt), accenditur ab eo ignis in anima quiescens, et exauditio jamjam facta est. Non enim potest vita aliter quam per vitam excitari. Excitemus ergo illam etiam in futuro petendo, etiamsi ratio nostra cavillando dicat: Deum non posse, nec velle miraculum facere. Ipse revera facit miraculum, sed mediantibus viribus animae nostrae. Exauditio est nostrae orationis deprecatoriae (Bitt-Rede!) ad Patrem nostrum in coelis resonantia in anima, quae est repleta energiis occultis divinis" (p. 135 in nota).
Quis unquam crederet, haec quae tantopere absunt a sensu catholico de oratione scribi potuisse a viro catholico, imo a theologo et professore sacrae scientiae! Oratio non ordinatur contra divinam Providentiam, neque est aliquid praeter ipsam, sed est medium executionis illius, cum Deus decreverit, se quaedam nobis <non> 51 daturum nisi intuitu orationis. Et tunc demum
24
oratio ferventissima evadit, quando
omnia media humana incassum adhibita fuerunt et a solo Deo miraculum expectatur. Oratio
impetratoria tota innititur fide in miraculum.Eodem modo quo auctor noster loquitur de uniformitate ordinis naturae et ordinis gratiae, eodem etiam loquitur de "uniformitate historiae et revelationis", extendens suam evolutionis theoriam etiam ad revelationem.52
In monismo, ait, et in deismo rationalistico sermo esse non potest de revelatione in sensu theologico. Christianismus e contra docet revelationem historicam gratiae et veritatis, completam in Christo. In monismo revelatio idem est ac evolutio; in christianismo adest dualismus: historica evolutio et revelatio. Quaeritur, quomodo concilianda sit istarum mutua relatio: utrum se habeant ad invicem ad instar juxtapositionis et successionis (Nebeneinander und Nacheinander), an vero constituant intimam ad invicem unionem et compenetrationem (ein In- und Durcheinander). Secundum: judicium populi rudis, fundatum in imperfecta cognitione legum naturae (qui modus judicandi etiam Bibliae proprius est), revelatio ponitur juxta evolutionem. Consideratio vero scientifica ad hoc tendit "ut dominium legum naturalium conciliet cum dominio supremo ordinis salutis
25
stinctus religiosus (Auftrieb)
potuit habere suam proximam causam in conditionibus istae geographicis, climaticis,
historicis, politicis, in progenie, in influxu virorum illustrium, etc.57 In ultima autem linea semper est Deus, qui huic
populo per suam Providentiam conditiones pro evolutione religiosa altiori dedit, ita ut
clare appareat linea evolutionis ascendens (Aufwärtsentwicklung), in cipiens a primis
notionibus anthropomorphisticis, quales adhuc reperiuntur in antiquissimis fontibus
biblicis, usque ad puram notionem de Deo apud Prophetas: quae quidem evolutio ascendens
tantopere differt ab iis quae videmus in historia religiosa aliorum populorum, ut in ista
positione unica et sui generis populi Israel haud difficile revelatioQuis non videt, hac theoria penitus destrui revelationem in sensu catholico?
"Revelationis organa communicationes divinas non accipiunt immediate e manu Dei; sed novas notiones de Deo et de rebus divinis ex seipsis hauriunt. Non tamen possent eas ex se ipsis haurire, nisi Deus eas ad modum indolis (anlageweise) ipsis indidisset. Complexus istarum revelationum est quid unum: idea pura Dei. Sed nemini praeter Christum data fuit cognitio plena et pura hujus revelationis Dei ... Scriptores librorum sacrorum non habent cognitionem ita extensam divinae revelationis.59 Nequidem necessarium est, ut isti scriptores sibi conscii sint, cognitiones quas Deus ipsis, et per ipsos generi humano communicare vult, esse manifestationes divinas; e contrario supponendum est, eos illas cognitationes tanquam effectus propriae reflexionis et experientiae (Erlebens) sumere consuevisse. Imo etiam
26
in
eo sensu quo sumi solet, quique violationem legum spiritus supponit, negari non potest nec
debet: attamen quousque ut factum probetur, non potest venire in considerationem"
(p. 83 s.).Vera non est assertio auctoris, complexum revelationis esse quid unum, scil. ideam puram Dei. - Nec etiam admitti potest, nos non teneri prophetis fidem praestare asserentibus, se a Deo communicationes accepisse, sed supponere debere, illas res, quas dicunt communicatas a Deo, ex propriis hausisse. <->65 Si organa revelationis veritates ex fundo proprii animi haurire dicuntur, revelatio ipsa pessumdatur. - Apud "Scriptores librorum sacrorum" distinguatur oportet inter inspirationem et revelationem. Ad primam sufficit, per se loquendo, judicium ex divino influxu proveniens super veritate scribendorum in libro; ad secundam omnino requiritur infusio novarum specierum et nova illuminatio intellectus, nova ordinatio idearum, etc., a Deo immediate proveniens: alioquin non adest revelatio divina in sensu theologico. Auctor noster e contra scribit: "Scriptores inspirati S. Scripturae, quibus debemus revelationes maxime pretiosas de essentia religionis, non necessario acceperunt una cum inspiratione immediate divinas communicationes, quarum sibi conscii fuissent; sed tanquam naturae religiosae, speciali indole praeditae et partim forti intuitione instructae, sicut et prophetae, praeprimis proprias cognitiones et facta ad ipsis experta, quibus anima propria repleta erat, descripserunt.66 Propter hoc S. Scriptura non desinit esse divina revelatio, quia mediante anima humana, ergo modo connaturali, orta est ..." (p. 130 s.). - Sed si scriptor sacer nullam a Deo
"Divina revelatio (ait auctor) in decursu evolutionis humanitatis continuo perfectius se manifestat ... Quapropter revelatio in omni tempore empirico imperfecta, id est, non finita est, etiam postquam unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarravit (Jo. 1,18); quia acceptatio illius quod enarravit, et plena illius comprehensio pensum aeternum, nec unquam perfecte absolvendum humanitatis est. Etiam Apostoli non erant nisi vasa more humano imperfecta, in quae filius Dei
27
veritatem
fudit, et ideo intelligentiae nostrae pro omni tempore aenigmata proponunt.70
Plena intelligentia revelationis Dei est privilegium hominis et humanitatis in fine omnis
evolutionis. Cum progressu hujus evolutionis historicae pari passu incedit semper crescens
spiritualizatio et unificatio objecti revelationis, praesertim nuclei
ejusdem, scil. ideae Dei" (p. 84). Ad quod notandum: Revelationem objective sumptam, quantum ad veritates revelatas ex parte Dei, in Christo et Apostolis completam esse, nec novas revelationes ad depositum fidei pertinentes ulterius fieri. Intelligentia tamen veritatum revelatarum ex parte hominis progreditur cum tempore, duce magisterio Ecclesiae. Ecclesiae enim docenti Christus promisit privilegium plenae intelligentiae revelationis, non autem "humanitati". - Si recte suspicor sensum auctoris dicentis: "cum progressu evolutionis revelationis objectum ejusdem magis magisque spiritualizari et unificari", obscure innuere vult, diversa dogmata demum aliquando ab unica idea Dei absorberi, ita ut (sicut supra p. 3 <nota>71 ab eo audivimus) "diversae formae fidei in admissione Dei vivi conveniant."
"Deus (ergo, secundum nostrum auctorem) non dedit ab extrinseco illuminationes religiosas, sed spiritui humano virtutem indidit, qua, sub continuo influxu suae gratiae, in fontibus naturalibus ad ejus dispositionem per seipsum <eas>72 reperiat. ...73 Conceptio naturae Bibliae, quae Deum ubique immediate operantem introducit, et
Finem imponam his citationibus, resumens totam doctrinam
28
auctoris de
revelatione et ordine supranaturali suis verbis: "Revelatio Dei multo perfectior apparet, si admittimus, Deum omnes eventus mundanos, antequam illos se explicare faceret, in una sola idea cogitasse, eumque hanc cogitationem non paullatim et membratim, sed in uno processu, continuo et teleologice succedente, realizare. Ordo supranaturalis igitur in uno et unico actu inceptus et perfectus erat, quando Deus naturam creavit: inceptus, inquantum Deus semina evolutionis versus divinam similitudinem naturae indidit; perfectus, inquantum Deus non debet amplius se intromittere in naturam ut opus suum compleat, sed potest eam suis legibus relinquere, quarum (legum) decursus non indiget correctione aliqua vel complemento, sed ad summum vigilantia divina. Creatio mundi et evolutio mundi, ordo naturalis et ordo supranaturalis, sunt in uno actu inclusi, et se realizant ad modum incrementi organici (Wachstum), quod, tanquam dies creationis, adhuc durat et in infinitate demum se complebit" (p. 85. Verba a me linea subducta, ab ipso auctore ita distinguuntur).
Quae hucusque de doctrina Professoris Rademacher dixi, si comparentur cum illis, quae in Voto ab Illmo et Revmo Nuntio Aplco transmisso dicuntur, probant, istam sanam dici haud posse. In ea <doctrina [zwei Wörter unlesbar]>76 notio ordinis supranaturalis penitus pessumdatur; ipsa revelatio et inspiratio librorum sacrorum, gratia divina, efficacia sacramentorum et orationis ex ordine supranaturali detraduntur et
29
sed immerito <immerito>:79 forsitan noluit suo
veleno comodere statim etiam illas doctrinas, ne virus rationalisticum nimis manifeste
appareret.80
Emus Card. Archieppus Coloniensis auctorem pium et optimum sacerdotem appellat, quod etiam ab Illmo Nuntio Aplco confirmatur. Sed si abstractio fiat a persona, et sola doctrina spectetur, auctor talium errorum suspectus in fide haberi debet, et dubium nullum esse potest, ipsum fidem suorum discipulorum labefactare et concutere.
Cavere etiam deberet Eppus Paderbornensis, ne suae dioecesis alumni detrimentum in fide capiant in scholis illorum Professorum theologiae, qui tam parum instinctum catholicum habent, ut examinando librum collegae Rademacher, illum non prorsus reprobaverint.
Ita censeo salva correctione.
+ fr. Thomas Esser O. P.
Eppus tit. Siniden.
1)↑Qualem gravem errorem auctor repetit
p. 123, ubi dicit: "Fides in Deum vivum continet in se, quasi in germine, omnes
convictiones (Überzeugungen), quae organismus dogmatis catholici complectitur ...
Diversae formae fidei in admissione Dei vivi conveniunt". - Fides est una virtus
simplex, quae diversas formas non admittit. Amisso suo objecto formali quo, scil.
divina revelatione ab Ecclesia proposita, ipsa fides destruitur. Ideo haeretici fidem
non habent. Eo minus illi, qui tantum "Deum vivum" admittunt.
1↑Seitenzählung von den Editoren eingefügt.
2↑Datum rekonstruiert aus dem Schreiben Essers vom 8. November 1922 (ACDF
SO CL 829bis/1924, fol. 14).
3↑"ex accurata ...
porrecta" mit Bleistift in Klammern von unbekannter Hand gesetzt.
4↑Hds. von
Esser eingefügt.
5↑Links des Textkörpers hds. von Esser notiert und von unbekannter Hand rot
unterstrichen: "Occasio scribendi."
6↑Links des Textkörpers hds. von Esser als
Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Innovationes in
theologia".
7↑Hds. von Esser eingefügt.
8↑Links des
Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe
unterstrichen: "Nova methodus."
9↑Links des Textkörpers
hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe unterstrichen:
"Principium unitatis" et "Parallelismus"
10↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt
und in roter Farbe unterstrichen: "Sunt principia theologiae prorsus
extranea,".
11↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt
und in roter Farbe unterstrichen: "et a scientiis modernis mutuata".
12↑Links
des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe
unterstrichen: "Constantia legum naturalium".
13↑Links des
Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe
unterstrichen: "Evolutio illimitata".
14↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "theoria evolutionis nobis meliorem
cognitionem Dei suppetitabit".
15↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in
roter Farbe unterstrichen: "Per evolutionem non forma entis in aliam
transit".
16↑Links
des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe
unterstrichen: "Etiam in ordine salutis Deus indidit creaturae energias, quibus se ad
assimilationem cum Deo elevare potest".
17↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Deus non potuit elevare hominem supra
suam propriam sphaeram".
18↑Links des
Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe
unterstrichen: "Homo etiam in ordine supranaturali vivendo se explicat et continuo se
evolvit in altum".
19↑Hds. von Esser gestrichen und eingefügt.
20↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Parallelismus inter naturam et gratiam,
ab auctore propter 'ideam unitatis' stabilitus, in hoc ergo consistit, quod ex
natura in utroque ordine per energias a Deo ipsi in creatione inditas, se evolvet
usque ad suam perfectionem, transeundo per diversas formas entis 'usque ad' suam
glorificationem".
21↑Hds. von Esser gestrichen.
22↑Links des
Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe
unterstrichen: "Quid ergo est in hac doctrina de sacramentis?"
23↑Links des Textkörpers hds. von
Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "et de gratia
actuali?"
24↑Links des Textkörpers hds. von Esser als
Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Possumus rogare Deum ut
miracula faciat?"
25↑Links des Textkörpers hds. von
Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Miracula sunt
quidem possibilia, sed non convenit, ut Deus leges a se datas
perturbet."
26↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Populus rudis miracula quaerit, non
theologus. Maximum miraculum est regularitas legum naturalium."
27↑Hds. von Esser eingefügt.
28↑Links des Textkörpers
hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Illa
regularitas est quaedam 'harmonia praestabilita'".
29↑Links
des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe
unterstrichen: "Miracula difficile discerni possunt. Eventus mirabiles occultis
viribus naturae tribuendi sunt."
30↑Hds. vom Esser gestrichen.
31↑Hds. vom Esser gestrichen.
32↑Hds. vom Esser gestrichen.
33↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Pro theologia miraculum non est tanti
momenti".
34↑Links
des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe
unterstrichen: "Miraculum est causa dubii in fide".
35↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Etiam ubi bonum Dei miraculum exigit,
illud per vires naturae factum explicandum est".
36↑Hds. von Esser gestrichen.
37↑Links des Textkörpers hds. von Esser
als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Miracula in ordine
gratiae secundum easdem regulas interpretari debemus".
38↑Hds. von Esser gestrichen.
39↑Hds. von Esser gestrichen.
40↑Links des Textkörpers hds. von
Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Etiam
processus psychologici sequuntur stabiles leges".
41↑Hds. von Esser gestrichen.
42↑Links des Textkörpers hds. von Esser als
Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Miracula quae narrantur
in vitis Sanctorum, inter fabulas reficiuntur".
43↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Glorificatio corporis nostri est
effectus evolutionis".
44↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt
und in roter Farbe unterstrichen: "Ad quid ego oratio?.
45↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt
und in roter Farbe unterstrichen: "Oratio non debet expectare miraculum, sed effectum
legum naturalium".
46↑Hds. von Esser gestrichen und eingefügt.
47↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt
und in roter Farbe unterstrichen: "Per orationem eliciuntur energiae animae nostrae,
et sic exauditionem secum fert."
48↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Exauditio orationis certa
est".
49↑Hds. von Esser gestrichen.
50↑Links des Textkörpers hds. von Esser als
Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: dummodo non petat
infractionem legis naturalis".
51↑Hds. von Esser eingefügt.
52↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Theoria evolutionis etiam ad
revelationem extenditur."
53↑Hds. von Esser gestrichen.
54↑Hds. von Esser
eingefügt.
55↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Deus non dedit directe populo suo electo
revelationes,".
56↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "sed illi talem indolen indidit qua".
Fortsetzung auf fol. 25.
57↑Fortsetzung
von fol. 24 links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in
roter Farbe unterstrichen: "potuerit ex se notiones perfectiores de Deo et rebus
divinis haurire".
58↑Hds. von Esser gestrichen.
59↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: Etsi organa revelationis dicant, se a Deo
communicationes habuisse veritatum, tamen supponere debemus, eos ex proprio fundo
eas hausisse".
60↑Hds. von Esser gestrichen.
61↑Hds. von Esser gestrichen.
62↑Hds. von Esser eingefügt.
63↑Hds. von Esser gestrichen.
64↑Hds. von esser eingefügt eingefügt.
65↑Hds. von Esser
eingefügt.
66↑Links des
Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe
unterstrichen: "S. Scriptura modo connaturali orta est".
67↑Hds. vermutlich von
Merry del Val gestrichen und eingefügt.
68↑Hds. vermutlich von Merry del Val eingefügt.
69↑Links des Textkörpers hds. von unbekannter Hand ein großes Fragezeichen
gesetzt und gestrichen.
70↑Links
des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt eingefügt und in roter Farbe
unterstrichen: "Divina revelatio continuo perfectius se evolvit".
71↑Hds. von Esser
eingefügt.
72↑Hds. von Esser eingefügt.
73↑Links des Textkörpers hds. von Esser als Gliederungspunkt
eingefügt und in roter Farbe unterstrichen: "Quomodo S. Scriptura de natura et
de historia loquitur, et quomodo theologia parallelistica".
74↑Hds. von Esser gestrichen und eingefügt.
75↑Hds. von Esser eingefügt.
77↑Hds. von unbekannter Hand, vermutlich von Perosi, gestrichen
und eingefügt.
78↑"In ea ...
(p. V);" links des Textkörpers hds. von unbekannter Hand, vermutlich von Perosi,
durch einen Strich in roter Farbe hervorgehoben. Fortsetzung auf fol.
29.
79↑Hds. von
unbekannter Hand, vermutlich von Perosi, eingefügt.
80↑Fortsetzung von fol. 28: "sed immerito ... appareret" links des
Textkörpers hds. von unbekannter Hand, vermutlich von Perosi, durch einen Strich in
roter Farbe hervorgehoben.