Dokument-Nr. 986
Nörber, Thomas
Hummel OFM, Hieronymus (Taufname: Aloisius)Fritz, Karl: Lex de Ecclesiis (lata die 9. Oct.1860 secundum conceptionem legis lataedie 4. Julii 1918)1, vor dem 15. April 1920
I. Normae generales.
§. 1. Ecclesiae unitae evangelico-protestanticae et ecclesiae romano-catholicae ius societatum publicarum cum jure publici cultus Divini praestatur.
§. 2. Ceterarum communitatum religiosarum, quae usque adhuc receptae aut toleratae sunt, iura sequuntur concessiones speciales ipsis datas.
§. 3. Ut formentur societates religiosae conceditur.
Quarum constitutiones et confessio non possunt repugnare legibus rei publicae aut bonis moribus. Jus liberi communis cultus Divini ipsis est sub tutela rei publicae.
§. 4. Disparitas religionis non est impedimentum civile matrimonii.
Omnis matrimonii a legibus rei publicae permissi forma legitima contrahendi a lege concedenda est.
§. 5. Quibus secundum leges civiles sunt jura educationis, eorum est decidere, qua in religione educandi sint infantes.
Decisiones propiores reservantur legi speciali.
20r
§. 6. Rationes institutiones publicae a re publica administrantur.Aliae scholae et instituta educatoris sub custodia regiminis rei publicae sunt.
II. Normae speciales de condicione juridica
ecclesiae unitae evangelico-protestanticae et ecclesiae romano-catholicae.
§. 7. Ecclesia unita evangelico-protestantica et ecclesia romano-catholica libere et suo iure usae ordinant et administrant res suas.
Commeatus ad superiores ecclesiasticos apertus est.
§. 8. Munera ecclesiastica ab ipsis ecclesiis conferuntur salvi iuribus quae pendent ex titulis iuris publici aut privati sicut specialiter ex jure patronatus.
§. 9. Munera ecclesiastica non sunt conferenda nisi iis qui civitate Badica fruuntur aut illam acquirunt nec a gubernio ob rationem indicandam minus grati declarantur in rebus civilibus aut politicis.
Admissio ad munus ecclesiasticum pendet a cultu litterarum et artium rite probato.
Ad quam probationem semper requiruntur testimonium maturitatis scholae altioris novam classium necnon documentum de universitate germanica per tria spatia semestria frequentata et de praelectione plurium singulis hebdomadibus horarum ex disciplinis facultatis philosophicae in unoquoque illorum trium spatiorum semestrium audita.
Singula decernentur ordinatione gubernii.
21r
§. 10. Facultates quae inserviunt indigentiis ecclesiasticis sive omnis terrae Nostrae sive quarundam regionum sive singulorum locorum communi moderatione rei publicae et ecclesiae administrantur, salvis aliis dispositionibus fundatorum.Regionum aut locorum facultatibus ecclesiasticis administrandis interesse debent communitates, ad quas pertinent.
§. 11. Sine permissu gubernii rei publicae societas religiosa induci nequit neque inductae potest erigi nova domus.
Quae concessio revocari potest.
§. 12. Institutionem religiosam ipsae ecclesiae pro suis membris custodiunt et curant attamen salva unitate gubernationis scholarum et institutorum.
Ecclesiae habent potestatem erigendi et sustentandi instituta ad informandos disciplinis theologico-practicis eos, qui statui clericali nomen dederunt necnon convictus pro discipulis scholarum altiorum et universitatis alumnis qui vocationi sacerdotali se dedicant, sequentibus tamen condicionibus:
1. Moderatores, magistri, educatores non admittantur nisi Germani et instructi litteris et artibus (secundum §. 9 art. 3 huius legis).
2. Aedificia eo modo sint instructa, ut alumnorum sanitati non immineat detrimentum.
De talis instituti erectione ad ministerium cultus indicium deferendum est adjectis necessariis monstrationibus atque instituti legibus et ordine alumnis praescripto.
Omnis mutatio personae moderatoris, magistrorum,
22r
educatorum necnon translatio instituti in aliud aedificium ministerio cultus nuntianda est.§. 13. Jn relationibus ad civitatem et rempublicam pertinentibus ecclesiae earumque instituta et ministri legibus rei publicae subjecti manent.
Non possunt ecclesiae ex constitutionibus et decretis suis deducere jura, quae repugnant rei publicae majestati aut legibus.
§. 14. Facultates ecclesiasticis indigentiis et institutis dicatae legibus civilibus subsunt, speciatim legibus de publicis tributis et oneribus.
§. 15. Non potest ullum ecclesiarum edictum quod de iuribus civitatis vel rei publicae deminueret, auctoritate iuridica pollere aut exerceri coepisse, antequam reipublicae comprobationem accepit.
Omnia decreta ecclesiastica eodem tempore quo promulgantur, cum gubernio rei publicae communicanda sunt.
§. 16. Potestatis ecclesiasticae decreta et iudicia contra libertatem aut facultates personae alicuius non possunt hac invita ad effectum adduci nisi a potestate rei publicae et ea condicione, ut a foro rei publicae, adcuius officium pertinent, peragenda declarata sint.
III. Aliae normae.
§. 17. Clerici, qui, ut exercitium vel neglectus publicorum iurium electionis aut suffragii ad destinatum quendam finem dirigatur, poenas ecclesiasticas et disciplinas comminantur, poena pecuniaria a 60 ad 600, in gravioribus aut iterates casibus ad 1.500 marcas aucta aut poena carceris usque ad annum crescente mulctantur.
23r
Si quis clericus in ergastuli poenam damnatur, de jure reditibus muneris sui amplius frui non potest neque unquam poterit publice fungi ecclesiasticis officiis.Clericus, a quo iura honoraria aut habilitas ad munera publica exsequenda abjudicantur, in omne tempus amittit reditus muneris cui praeerat et ad tempus in judicio definitum nequit admitti ad functiones sacras publice administrandas.
IV. Norma finalis.
§. 18. Primum Constitutionis edictum die 14. Maii 1807 editum omnesque leges et sanctiones, quae cum hisce normis componi non possunt, abrogantur.
Jura patronatus quae competunt principi et decreta de administrandis facultatibus ecclesiasticis sua auctoritate valebunt, usque dum eorum abolitio per edictum ad effectum adducta erit.
24r
4 Lex d. d. 9. Octobris 1860 (fol. Gubernii pag. 380) de exercendis educatorum juribus circa religionem puerorum.Fredericus, Dei gratia Magnus Dux Badeniae, Dux Zähringensis.
De consensu Ordinum Nostrorum fidelium constituimus et ordinamus quae sequuntur:
§. 1. In qua religione pueri educentur, pater destinat circa prolem legitimam, mater circa prolem illegitimam, sive sit a patre agnita sive non.
Quodsi nil destinatum sit, proles legitima religionem patris, proles illegitima religionem matris sequuntur.
§. 2. Quando parentes sunt ignoti, de educatione religiosa decidit tutor cum consensu magistratibus rei publicae petito arbitrio magistratus localis necnon judicis pupillorum.
§. 3. Matri competit mutare religionem prolis legitimae, quando ius educandi in eam transiit, sed hanc mutationem exequi non potest nisi cum consensu magistratus rei publicae post petitum arbitrium proximorum consanguineorum utriusque parentum, magistratus localis et judicis pupillorum.
§. 4. In pupillis religio mutari nequit nisi de causis imprimis gravibus cum consensu magistratus maioris rei publicae et petito arbitrio proximorum consanguineorum utriusque parentum, magistratus localis et judicis pupillorum.
§. 5. Post decimum sextum annum transactum omnis libere religionem suam eligere potest.
§. 6. Educatio religiosa prolis ante publicationem huius legis per pactum destinata de consensu utriusque parentum mutari potest.
Magistratus rei publicae non nisi de invocatione alterius parentum se immiscet.
24v
Post mortem alterius parentum normae §§. 1 et 3 huius legis vim suam exserunt.Datum Carlsruhe apud Nostrum Ministerium Status,
die 9. Octobris 1860.
sign. Fredericus.
25r
5 §. 18-19in schemate Constitutionis Badeniae.
§. 18 Omnes incolae tuta conscientiae libertate fruuntur et quoad uniuscuiusque rationem colendi Divinitatem eadem tutela.
Nemo, imprimis nemo magistratus aut militiae addictus, ad actionem aut solemnitatem ecclesiasticam cogi potest.
Omnis societas ecclesiastica et religiosa res suas libere et autonome ordinat et administrat intra terminus legum civilium generalium.
Bona ecclesiastica necnon bona propria atque instituta ecclesiasticarum fundationum, scholarum, operum piorum suae destinationi atque iis, qui usque nunc de istis pro iure disposuerunt, subtrahenda non sunt. Erogationes ex publicis opibus ad fines ecclesiasticos et religiosos non possunt fieri, inquantum obligationes legitimae non constant.
§. 19. Schola legibus et custodiae reipublicae subest.
Nullus magister invitus ad dandam instructionem religiosam vel ad exercitia ecclesiastica, nullus deinde discipulus invitis iis, penes quos est ius educationis, ad frequentandam instructionem religiosam aut ut actibus ecclesiasticis intersit, cogendus est.
Publicae scholae elementari visitandae omnes liberi obligantur.
Gratuitas instructionis et mediorum ad docendum discendumve necessariorum peragitur in scholis elementaribus publicis necnon in institutis altioribus pro discipulis utriusque sexus, qui ingenii intuitu cultui superiori idonei judicantur.
Pro scholis elementaribus praestationes necessariae sunt
25v
communitatum.26r
6 Ordinariatus Archiepiscopalis.No 3162.
Friburgi, die 7. Martii 1919.
De statu iuridico Communitatum ecclesiasticarum in schemate constitutionis novae Badensis.
In Constitutione nova Badensi in praesenti discutienda status quoque iuridicus Communitatum ecclesiasticarum in Statu plane de novo ordinandus est. Comitiis proinde nationalibus constituentibus proximis hebdomadibus consilia in hoc genere tantae vis capienda sunt, quanta nunquam adhuc cuiquam corpori legislativo Badensi capienda fuere. Nos cum legitime praesimus maximae Communitati ecclesiasticae Badensi, nempe quae plus quam 1.200.000 membra numerat, officii nostri duximus, antequam quaestio maximi pro religione et ecclesia momenti ad exitum veniat, ad cudendam hanc Constitutionem vocatis, quae nobis in eiusmodi quaestionibus dirimendis videantur, significare.
Nulla porro dubitatio relinquenda est, quid Ecclesia catholica de separatione Status ab Ecclesia, scholae ab Ecclesia, de declaratione religionis in rem mere privatam sentiat.
Ecclesia igitur catholica universalis ex constitutione et doctrina sua ecclesia privilegiata unius Status ("Staatskirche") omnino esse nequit. In conflictibus porro gravibus per plura saecula durantibus vincula illi Caesaro-Papismi iterum atque iterum dissolvenda fuere. In Badenia quidem quamquam lex quae vocatur de Ecclesiis d. d. 9. Octobris 1860 Ecclesiae quoque catholicae post tempus gravissimi Caesaro-Papismi aliqualem autonomiam concessit, tamen haec reordinatio relationum inter Statum et Ecclesiam auctoritati civili praecipue quoad ministros ecclesiasticos instituendos et munera ecclesiastica conferenda ampla iura reservavit, ex quorum prosecutione inter
26v
alia vacatura cathedrae Archiepiscopalis Friburgensis per 14 annos (ab anno 1868 usque ad annum 1882) et conflictus ecclesiasticus Badensis ("Kulturkampf"), cuius recordatio populo catholico acerbissima est, secuta sunt. Si decenniis proxime elapsis relationes Gubernii Badensis ad Curiam Friburgensem in genere pacificare fuere, id non satisfacienti ordinationi iurium utriusque potestatis, sed utriusque voluntati et desiderio ad pacificam cooperationem tribuendum est, quod quidem desiderium imprimis in Curia post conflictus decennales excitantes exstitit. Quodsi etiam lex novissima d. d. 4. Julii 1918 complures asperitates legum praeteritarum sustulit, multa tamen ad plenam libertatem ecclesiasticam desunt. Id solum in memoriam revocare liceat, magnum ducem Badensem protestanticum in eligendo Archiepiscopo, in eligendis canonicis et praebendatis ecclesiae Cathedralis ius habuisse personas minus gratas e catalogo delendi. Is porro plenum ius praesentandi ad 300 fere beneficia ecclesiastica exercuit et ad 130 fere alia ex tribus candidatis propositis unum designavit. Accessit quod §. 9 legis 9. Octobris 1860 gubernio ius exclusivum ab omnibus officiis ecclesiasticis Badensibus concessit. Quae praerogativae gubernii ecclesiasticae minime praerogativis ecclesiae et ministrorum ecclesiae civilibus compensatae fuere. Constitutio igitur nova finium Ecclesiae reddens quae Ecclesiae sunt et Reipublicae quae Status sunt, in commodum imprimis Ecclesiae cedere debebit. Certe potestas quoque civilis ex ea re maxima capiet commoda, permultis discordiarum fomitibus remotis.At vero Ecclesia catholica quantumvis autonomiam suam servet, postulatum seiunctionis Status ab Ecclesia reicit, quod inde ab anno circiter 1840 animo ut plurimum in Ecclesiam infenso divulgatum est.
Leo XIII. Pontifex maximus in praeclara sua Encyclica: "Immortale Dei" de civitatum constitutione christiana docet
27r
ambas potestates – Ecclesiam et Rem publicam – arctissime coniunctas operari debere et inter utramque quaedam intercedat necesse esse ordinata colligatio, quae quidem non immerito coniunctioni comparetur, per quam anima et corpus in homine copulantur.7 Neque vero Ecclesia concedere potest ullam civitatem sese prorsus indifferenter, multo minus hostiliter adversus Ecclesiam gerere posse.8 "In quolibet genere reipublicae" – haec Leo XIII. in praefat. Encyclica protestatur – "omnino principes debend summum mundi gubernatorem Deum intueri, eumque sibimet ipsis in administranda civitate tamquam exemplum legemque proponere". Eadem Episcopi Germaniae in generali Mandato d. Festo Omn. Sanctor. 1917 proclamant: "Re vera officio civitatis utpote ordinationis a Deo ad salutem publicam factae repugnat, illam Deum, a quo solo suam ipsa auctoritatem hauserit, colere et observare recusare".Licet etiam in Badenia inter potestatem civilem et ecclesiasticam multae differentiae gravesque conflictus intercesserint, naturalis utriusque relatio non bellum est, sed pax et concordia, quae tanto facilius servari possunt, quanto magis Ecclesiae in propriis finibus ius sibi competens concessum fuerit civitasque auctoritate et necessitate religionis ad fines etiam suos adipiscendos perfunditur. "Propter communem divinam civitatis ecclesiaeque institutionem" (haec infrascriptus in protestatione in senatu ("1. Kammer") Badensi die 7. Junii 1918 habita dixerat) – sessio 19 pag. 582 – civitas et ecclesia omnino concorditer et pacifice cooperari facillime valent".
Ad singula haec annotamus:
Ad paragraphum 18.
Duae priores paragraphi 18 sectiones religionem libertatemque conscientiae tuentur. Servatam §. 18 Constitutionis prioris Badensis documentum esse putamus, quod etiam nova regiminis publici Badensis forma prorsus a tollendis ordinationibus legalibus abhorreat, quae imprimis §§. 166, 167 Cod. crimin. german. ad
27v
tuendum sensum religiosum, cultum divinum, loca sacra statuantur. Catholica quippe Ecclesia omnem sinceram persuasionem religiosam etiam hominum aliter credentium in honore habet actusque religiosos coram Deo nihil valere aestimat, nisi ex intima hominis persuasione oriuntur, omnemque religiosam coactionem reicit. In supra memorata Encyclica Leo Papa XIII. expresse protestatur, neminem ad amplectendam fidem catholicam cogi debere: "Atque illud quoque magnopere cavere Ecclesia solet, ut ad amplexandam fidem catholicam nemo invitus cogatur, quia, quod sapienter Augustinus monet, "credere non potest homo nisi volens".9
Sectio 2 libertatem conscientiae sectione 1 pronuntiatam ad casum specialem applicat, tuetur quippe persuasionem religiosam contra coactionem ad religionis officia externa. Utrum necesse fuerit hanc novam conditionem Constitutioni iungere, in medio relinquimus: minime vero dubitandum, quin periculum multo maius exstiterit existatque, ne quis cavillatione ludibrioque aut aperta vi ad omittenda officia religiosa sollicitetur. Multo enim hodie maiore animo opus est, sese publice fidelem catholicum christianumque facto profiteri, quam infidelitatem aut indifferentiam suam contra fidem religionemque manifestare. Quod si de ea re aliqua omnino conditio Constitutioni iungenda sit, tuitio persuasionis religiosae contra iniuriam multo magis necessaria esse videtur quam tuitio religiose indifferentum infideliumve contra coactionem ad religionis officia externa. Additamentum igitur a commissione additum: "aut ab impletione officiorum religiosorum prohiberi" omnino necessarium est.
Vetitum hac sectione pronuntiatum minime extendi posse putamus ad impulsum, quo communitates religiosae sodales suos monitionibus, reprehensionibus vel etiam poenis ex constitutione doctrinaque ecclesiasticis regant, sed ne ad religiosam minorennium auctoritatem quidem per legitimum educatorem exercitam. Praesumimus etiam, legislatorem prohibere nolle, ne forte milites aut collegiorum publicorum
28r
alumni cultis divini ordinarii aut solemnitatum religiosarum extraordinariorum publice ex ordinatione superiorum participes sint. Ea tantum conditione huic sectioni consentire possumus. Sectio altera paragraphi 18 schemate a gubernio proposito haec habebat:
"Quaevis Communitas ecclesiastica et religiosa suas res libere et autonome intra terminos legum civilium generalium ordinat et administrat.".
"Bona ecclesiastica et bona propria institutaque fundationum ecclesiasticarum et institutorum instructioni et beneficentiae , inservientium suae destinationi et iis, qui usque nunc de iure disposuerunt, subtrahenda non sunt.
Erogationes ex publicis opibus ad fines ecclesiasticos et religiosos illicitae sunt, in quantum obligationes legitimae non constant."
Quarum conditionum sectio tantum media – bona scilicet ecclesiastica destinationi suae et administratoribus competentibus, quales adhuc fuerunt, servari debere – a commissione pene immutata assumpta fuit, sectio vero prima valde mutata et amplificata, sectio vero ultima omnino deleta fuit.
Ipsa enim passus ultimi assumptio, qui fines ecclesiasticos et religiosos publicis opibus – civitatis, communitati s et aliorum publicorum sodalitiorum omnino – iuvari vetabat, exceptionem adversus religionem et ecclesiam odiosissimam in Constitutionem induxisset, illam nempe, civitati et aliis corporibus publicis licere, omnes fines possibiles opibus suis iuvare, ea vero nihil pro Ecclesia et religione, finibus scilicet summis in civitate impendere posse: id quod et seiunctionem Status a Deo et religione significasset et incessantem omnium civium christiane religiosaque sentientium contradictionem provocasset. Galliae tantum legislatio ecclesia-
28v
stico-politica hoc axioma ecclesiae et religionis inimicum usque adhuc articulo 2 legis quae dicitur separantis d. d. 9. Decembris 1905 exsecuta est. Cuius conditionis assumptio – iure etiam tributa ecclesiastica imponendi servato – Ecclesiae catholicae Badensi maximas attulisset difficultates quippe, quae pro tempore imprimis ad tuendas pensiones clericorum legitimas et ad providendum communitatum pauperum ecclesiasticarum necessitatibus praestationibus Status et communitatum civilium praestare valentium carere nequit.Quodsi vi Constitutionis omnes communitates religiosae a civitate recognitae "iuridice in aequo positae" esse debeant, id aperte ita intelligi debet, uni communioni prae alia nullas praerogativas concedi oportere, minime vero proprietates singularum communionum religiosarum quoad organisationem et cultum ullatenus attendendas esse, quippe quod conditioni sequenti: "suas res libere et autonome ordinant et administrant" – directe repugnaret. Additum: "intra terminos legum civilium generalium", si illius sensum recte intelligimus, leges excipientes speciales tum adversus certam communionem religiosam tum adversus religionem religiososque actus in genere impossibiles reddat oportet. Inde e. gr. legis excipientes adversus Ordines Congregationesque Ecclesiae catholicae exclusae videntur, sed et leges Ecclesias in re pecuniaria et tributaria iniquius tractantes; sed etiam vetita prorsus generalia contra exercitium religionis, ex gr. contra usum campanarum, contra processiones ecclesiasticas, contra signa religiosa in aedificiis plateisque fixa et posita, prout legislatio Franco-Gallica contra Ecclesiam statuit (confer art. 28 legis separantis), exclusa esse putamus. Rem ita se habere, nobis axiomate, prima §. 18 sectione pronuntato, integrae conscientiarum libertatis et tutelae omnis generis cultus religiosi postulatum esse videtur.
29r
Conditio a commissione adiuncta, qua beneficia ecclesiastica libere ab Ecclesiis conferuntur et iura patronatus antea Principis vel Dominorum fundorum, in quantum eos non iuris stricte privati esse, constat, tolluntur, Ecclesiae catholicae circa materiam, in qua adhuc nimium coactata fuerat, libertatem conciliabit. Apparet ea conditione potestatem civilem illa quoque iura resignare, quae ex punctis 1 et 4 Bullae "Ad Dominici gregis custodiam" d. d. 11. Aprilis 1827 Principi quoad eligendos Archiepiscopum, canonicos praebendatosque Ecclesiae cathedralis competebant, ita ut in futurum horum beneficiorum collatio canonicae electioni a Capitulo metropolitano factae resp. nominationi a solo Archiepiscopo factae relinquatur. Patronatuum abolitionem ex mente est etiam novi Juris canonici, quod novos patronatus constitui directe vetat patronisque voluntariam sui iuris resignationem insinuat (conf. Cod. iur. can. can. 1450, 1451).
Ad sustinendam positionem iuridicam Ecclesiae in Statu, qualis adhuc fuit, imprimis quoad rem tributariam, omnino necessariam putamus, ut propositio altera sectionis 3 assumatur, qua agnitis associationibus ecclesiasticis iuxta legem d. d. 9. Octobr.1860 §. 1, iuxta legem tributa quoad necessitates ecclesiasticas locales ordinantem annorum 1888/1906 et iuxta legem tributariam territorialem annorum 1892/1906 ius corporationum publici iuris et ius tributa per se ipsas imponendi iuxta leges Badenses conceditur. In qua re praesumimus hac formula –"tributa per se ipsas imponendi" ius Ecclesiis per §. 13 legis tributariae localis ecclesiasticae tributum non excludi, quo fundationibus et personis moralibus quoad aedificia ecclesiastica tributa imponere possunt. Generaliter enim ut plurimum magnae societatis commerciales et industriales
29v
in urbibus nostris et locis industrialibus multorum opificum confluentiam causant eaque re <necessitatus>10 condendorum aedificiorum ecclesiasticorum re vera generant et haec onera multo melius sustinere valent quam officiales opificesque solvere parum valentes. Ipsa personarum moralium ope tributaria fretae non paucae communitates ecclesiasticae ad aedificia ecclesiastica construenda summas satis amplas mutuatae sunt, quorum redditio periclitaretur, si solae personae physicae iure tributa ecclesiastica solvendi obligarentur.Ceterum Badenia non unica civitas est, quae corporationibus ad aedificia ecclesiastica construenda tributa imponat; conf. ex gr. articulum 21 constitutionis communit. ecclesiastic. Bavaricae d. d. 24. Sept. 1912, qui praeter personas morales etiam sodalitia personae moralis iure carentia, ut ad aedificia ecclesiastica conferant, obligata declarat.
In sectione 3 huius paragraphi requirimus ius cultus divini publici, ambabus Ecclesiis privilegiatis §. 1 legis ecclesiasticae d. d. 9. Octobr. 1860 expresse concessum. Etsi hoc ius in aliis conditionibus huius sectionis, in specie in iure communionum ecclesiasticarum, suas res libere et autonome ordinandi, inclusum esse videatur, tamen hoc ius ut in lege constitutiva expresse nominatur desideramus.
Ad paragraphum 19.
In isto paragrapho sectiones 2 et 3 schematis a gubernio propositi graves nobis dubitationes quidem causant, sed a commissione penitus mutatae et amplificatae sunt.
Sectionis 2 tenor secundum propositum schema hic est:
"Nullus magister invitus ad dandam instructionem religiosam aut ad exercitia ecclesiastica, nullus deinde discipulis invitis educatoribus legitimis ad frequentandam instructionem religiosam aut
30r
ut actibus ecclesiasticis intersit cogendus est."Secundum persuasionem nostram et intuitum universi fere populi his conditionibus extraordinaria vis instructionis religiosae in scholis prorsus negligitur. Quae si lege statuerentur, possibile evaderet, magistros ex causis a religiosa persuasione longissime remotis ulteriorem instructionem religionis detrectare Ecclesiamque in summas angustias adducere, et parentes pueros pro suo lubitu ab instructione religiosa prohibere. Instructio igitur ordinata et prospera religiosa porro impossibilis evaderet. Neque tales conditiones ex libertate conscientiae magistrorum et puerorum omnino requiruntur. §. 35 sect. 4 legis de scholis libertatem conscientiae educatorum legitimorum in Badenia quam maxime tutatur; magister vero catholicus, qui nobis declarasset sese ob persuasionem religiosam instructionem religiosam in spiritu catholico tradere non posse, certe a nobis a danda hac instructione dispensatus esset.
Libertati conscientiae sequenti formula, quae etiam a commissione proposita est, plene satisfit:
"Nullus magister contra suam declaratam persuasionem religiosam ad dandam instructionem religiosam aut ad exercitia ecclesiastica, nullus discipulus contra declaratam persuasionem religiosam educatoram legitimorum ad frequentandam instructionem religiosam aut ad actus ecclesiasticos exercendos cogendus est". Praesumimus, pro declaratione tanti momenti certam formulam praescribi omne dubium excludentem, illamque sacerdoti competenti ex officio significari.
In gubernii schemate requirimus declarationem, qua instructio religiosa vi Constitutionis pro disciplina obligatoria habetur. Auctoritas religionis pro pueris et adultis in commodum vitae privatae et rei publicae, irreparabilis illius vis
30v
pro educatione, voluntas parentum religiose sentientium, salus societatis humanae assumptionem motionis per hanc formulam: "I nstructio religiosa disciplina obligatoria instructionis scholaris est" fulciunt, et quidem eo sensu, ut haec instructio tam disciplina obligatoria in omnibus illis scholis, qui simul fines educatorios intendunt, quam pro omnibus discipulis, ut hactenus fuit, ita in futurum remaneat.Omnes concedunt, scholae esse non solum instruere, sed etiam educare; quod munus si plene implere vult, instructione religiosa carere haud potest. In christiana quippe religione solutiones quaestionum moralium fundamentalium, efficacissima ad vitam ethicam, ad edomandas passiones, ad implenda officia, ad exercendam veram dilectionem proximi motiva, paternae denique et civilis auctoritatis sanctio posita est. Non arma societatem humanam tutantur et fulciunt; hoc ad extremum nonnisi fides singulorum civium efficere potest, quae conscientia rationis apud iudicem omniscium et aequissimum reddendae stabilitur.
Factum igitur est historia firmatum, gentes quascumque tunc demum in culmine verae civilisationis manere, quando et quamdiu moralem firmitatem virtutemque ex hoc fonte vitae inexhausto hauriant, dum religionis occasus et moralem ruinam et ad extremum interitum gentis quae religione moribusque aegrotet efficiat. Ius et iustitia, auctoritas et fides – haec fundamenta omnium unionum socialium – durant, si super petram persuasionis religiosae exstructa fuerint. Quare viri in re publica gerenda subtiliter versati semper religionem e re publica tutati sunt et provexerunt. Accedit, quod religiosa instructio culturam universalem promovet et auget et intelligentiam quaestionum, quae numquam non mentes hominum incitarunt, recludit.
Quod summum pretium et plane extraordinaria religionis gravitas generalis et quantum ad educationem specialis stabiliunt et iustificant
31r
postulatum instructionem religiosam populi Constitutione sanciri, muniri et in tuto collocari; tale bonum, qualis est religio religiosaque, iuventutis instructio haud in perpetuum fortuitis pluribus corporum legislatoriorum suffragiis partiumque studiis committendum est. Dubitari nequit, quin parentes religionem religiosamque infantum suorum instructionem magni aestimantes – quorum numerus pluralitatem multo validiorem gentis Badensis repraesentat – in eadem sententia sint velintque atque postulent, ut religiosa instructio in scholis nullatenus impugnetur, sed conservetur et sanciatur; quorum menti voluntatique respondet, si haec instructio iuxta superius exposita Constitutione sanciatur. Nobis firmiter persuasum est maximas vixas orituras gestandasque fore, si religiosa instructio in scholis violaretur.Quod bellum de religione in scholis conservanda praeteritis de religione dissidiis haud inferius evaderet, sed et populi studium gaudiumque de "civitate populari" ("Volksstaat") minueret atque corrumperet, saluti publicae officeret viresque consumeret, quae multo melius ad firmandam augendamque salutem populi commercialem, moralem, spiritualem impenderentur.
Manifestum est his eisdem considerationibus commissionem constituentem Württembergicam motam fuisse, quae votis plurimis instructionem religiosam Constitutione sanciendam censuit.
Haud intelligere possemus, si e quadam notionis conscientiae libertatis distentione haec instructio nonnisi usque ad completam aetatem suae in religione potestatis, i. e. ad annum vitae sextum decimum completum extendi obligatoriaque declaravi vellet. Disquisitio quippe amplior et profundior earum quaestionum fidei morumque, quae totam illorum vitae rationem et institutionem regunt, imprimis ab illis viris expetenda est, qui magna ex parte primas in vita publica vices gesturi sunt, id quod et in futurum absolventibus scholas nostras superiores continget. Obligatoria
31v
igitur praeceptio religiosa etiam in coetibus superioribus harum scholarum pernecessaria est. Qua in re si discipulis libera concederetur eligendi facultas, id universam perturbaret instructionis rationem, veremurque, ne ea re instructio religiosa e schola exsulare incipiat. Juxta ius vigens discipulo sedecim annorum iam ex Ecclesia exire seseque ita ab instructione religiosa removere licet. Quod discipulo coetuum superiorum instructio religiosa sive ob materiam sive ob personam magistri minus conveniat, non magis causa dispensationis sufficiens ab illa instructione consideranda est, quam linguae exterae aut mathesis, quae et ipsae haud omnium alumnorum animos gaudio afficiunt.Dispensatione autem magistrorum ab instructione religiosa danda communitatibus, imprimis ruralibus nulla vis adhibenda est. Ideo non nisi aequum putamus, si huic sectioni addatur: "Nulla communitas invita ad recipiendos aut amplius sustentandos magistros, qui instructionem religiosam dare nequeunt, cogenda est". Sed et permultum illi rei tribuimus, ut et sequens conditio in constitutionem recipiatur:
" I nstructio religiosa a competenti associatione religiosa datur et curatur ".
Ecclesia, non Status, mandatum a Salvatore accepit:
"Docete omnes gentes … docentes eos servare omnia quaecumque mandavi vobis" (Mat. 28, 19, 20), quod mandatum etiam ad instructionem religiosam in scholis publicis extenditur.
Exceptionem Ecclesiis et praesertim catholicae Ecclesiae iniquam §. 137 legis vigentis de scholis repraesentabat, quo Ecclesiis et corporationibus ecclesiasticis erectio ludorum literaiorum et collegiorum pueris educandis vi tantum legis specialis conceditur et instructio per personas religiosas tradenda in quovis casu speciali a placito gubernii dependet. Catholici non requiescent, donec exceptio illa, in civitatibus cultu humanitateque insignibus
32r
prorsus singularis, omnino abrogetur.Nostra quidem opinione Constitutioni novae Badeniae, ut pote quae vitam publicam basi vere liberali exstructura est, optima datur occasio ad abrogandam hanc exceptionem nostra aetate, cuius est symbolum: "Virtuti via pateat!" ("Freie Bahn dem Tüchtigen!") omni prorsus sensu carentem. Addita igitur commissionis ad §. 19, quae praescripta §. 137 legis de scholis eliminent, plene a nobis probantur.
Dubitationes denique imprimis fundamentales interponere oportet contra sectionem 3 schematis propositi:
"Ad frequentandam scholam publicam primariam omnes pueri obligantur".
Quod est axioma absolutae scholae publicae necessariae nusquam adhuc terrarum, neque citra neque trans oceanum, perfectum.
Etsi commissio votis suis monopolium scholasticum civile cogens eatenus mitigavit, ut et privata collegia fines superiorum gymnasiorum prosequentia admittantur et pueros certis defectibus corporalibus aut moralibus laborantes etiam privatis scholis specialibus adducere liceat, tamen per primos annos scholasticos schola publica cogens pro omnibus pueris sanis absolute praecipitur.
Concedere haud possumus in Badenia eiusmodi legislationem necessario requiri. Definitionibus §. 1, sect. 2 legis de Scholis de instructione privata iusto reipublicae quoad sufficientem omnium civium instructionem commodo satis cautum est. Commoda vero quaedam socialia, quae inde sperantur, quod filii proletariorum cum prole summae aristocratiae gentiliciae aut pecuniariae eadem per annos complures subsellia premere debeant, vix sequentur; cultura ulterior et diversa munerum genera priores sodales eodem modo seiungent, quo hodierna rerum adiuncta illos adhuc separarere. Ceterum saeculi mores iam ante bellum filios ipsarum stirpium regiarum collegiis nostris superioribus
32v
invexerunt, id quod progressu novo democratico confirmabitur. Cur ergo vim adhibeamus? Quo in genere nobis haud affirmandum est, patricii atque classium ingenium ab Ecclesia damnari, Ecclesiaeque Neque civitati ullum ius est, tali modo singulos cives et imprimis parentes in personali ipsorum libertate coarctare. Valde inconsequens est, aliis Constitutionis locis adeo graviter personali libertati libertatique conscientiae invigilari, hic vero eadem postulata simpliciter praetermitti.
Schola nullatenus exclusiva Status proprietas est, pueri non exclusive nec primo loco Status instructioni subiecti sunt. Primum familiae sunt. Societas domestica ante civilem extitit, familia ante Statum. Ius igitur habet a Statu independens, a creatore ipso inditum. Familia, non Status, primum officium iusque habet, corporalem spiritualemque puerorum educationem providendi, ad quam etiam instructio scholaris pertinet, quae nonnisi pars universae operae educatoriae est. Societas civilis, communitates et Status in ea re nonnisi iuvando sublevandoque agere debent quasi subsidia familiae. Patribus, non Statui, a Deo mandatum est: "Educate filios vestros in disciplina, et correptione Domini" (Eph. 6, 4).
Necessitas pessima contra libertatem conscientiae est, si civitas parentibus filios contra declaratam ipsorum voluntatem eripiat et in collegium cogat, ubi fortasse principiis instruuntur, a quibus parentes prorsus abhorrent. Quare parentes fideles ius habent, ut religiosae ipsorum persuasionis in scholis publicis, quibus filios committere debent, omnis possibilis respectus habeatur, ut igitur sufficiens instructio religiosa instituatur, et ut etiam in reliqua instructione quaevis directa indirectaque religionis et fidei impugnatio vitetur. Parentes igitur minimum facultatem habeant oportet filios suo magistro aut scholae committendi, quibus in omni genere confidant.
33r
Huius iuris parentum prorsus inalienabilis concessis instructione privata aut collegiis privatis in omnibus civitatibus mundi cultura humanitateque praestantibus nonnumquam amplissima ratio habita est: in Badenia tantum in futurum huic parentum iuri non obsequendum est!Neque Ecclesiae, quae immediate a Deo mandatum accepit, homines ad vitam Jesum Christum imitantem erudire, a Statu ius suum ad animas infantum eripi potest; nativum ergo ius habet, proprias scholas fundandi, non solum in territoriis Missionum, sed etiam in civitatibus cultura humanitateque maxime praestantibus. Quod ius Ecclesiae ne in hodierna quidem Gallia Ecclesiae inimicissima usque adhuc ereptum est.
Si in Germania Ecclesia minorem adhuc ansam habuit, iuxta scholas publicas privatas scholas ecclesiasticas aperiendi, ea principalis causa fuit, quod scholae civiles et communales adhuc instructionis institutionisque religiosae generaliter rationem habebant. Qui rerum status si mutetur, necessitas scholarum privatarum spiritu ecclesiastico imbutarum etiam in Germania inevitabilis foret, et spiritualis tyrannis pessima nominanda esset, si res publica, libertate pro symbolo usa, fidelibus Ecclesiaeque ius illud detrectaret.
Duces quoque liberalismi Badensis agniti scholam publicam absolute necessariam, respectu religioso prorsus neglecto, monstrum declaraverunt. Carolus de Rotteck in Lexico suo civili (ed. 1 vol. 5 pag. 267 sub verbo "educationis") haec habet:
"I nfantes non mancipia civitatis nascuntur, intra cuius fines parentes versantur, multoque minus gubernii mancipia. Proprietas parentum sunt, – in quantum ius aliquod ad personam nascentem datur – et aeque sanctum et intangibile atque ius se ipsum informandi est etiam illud propriam prolem educandi.
33v
Ingens usurpatio esset, si potestas civilis sese in familiarem patris filiique communicationem insinuaret et cursum idearum animorumque et spirituum habitum praescriberet, quo talis communicatio permittenda aut non permittenda foret".Nervosius etiam vir in re publica versatus Minister cultus liberalis Jolly coram comitiis inferioribus Badeniae (Landtag 1867/68 fascic. addit. 4, pag. 166) in scholam publicam necessariam invectus est:
" Praeter , illam (i. e.praeter scholam publicam), omnino causa adest, etiam singulis hominibus privatis instructionem quamvis permittendi, non solum ut intolerabilissima omnium dominationum tyrannicarum, coactio ad institutionem uniformem, ab auctoritate publica praescriptum, de facto impossibilis reddatur, sed etiam ex ipsa cultura et humanitate, quarum essentia in libera individualitatum maxime variantium expressione consistit ".
Hisce causis atque testimoniis attentis, Comitia constituentia Badeniae valde circumspiciant oportet, utrum placitum scholae publicae necessariae Constitutione sancire liceat. Sed quidquid bene visum fuerit, firmiter exspectamus, lege constitutiva probatas scholas primarias puellis instituendis a monialibus administratas nullatenus in discrimen adductum iri.
sign. Thomas.
34r
13 §. 18-19
in Constitutione Badeniae d. d. 9. Maii 1919.
§. 18. Omnes incolae tuta conscientiae libertate fruuntur et quoad uniuscuiusque rationem colendi Divinitatem eadem tutela.
Nemo, imprimis nemo magistratus aut militiae addictus ad actionem aut solemnitatem ecclesiasticam cogi aut officiis suis religiosis implendis prohiberi potest.
Omnes societatae ecclesiasticae et religiosae a republica agnitae iuridice in aequo positae sunt. Corpora publici iuris sunt et fruuntur jure imponendi per se ipsas tributa iuxta leges rei publicae. Res suas libere et suo jure usae ordinant et administrant intra fines communium legum rei publicae. Imprimis munera ecclesaistica ab ipsa ecclesia conferuntur. Iura patronatus prius ad principem pertinentia abolentur; eodem modo patronatus Dominorum prius sui juris et Dominorum fundorum, inquantum privati juris esse non comprobentur.
Societates ecclesiasticae et religiosae quae ex constitutionibus suis et membrorum numero durationis fidem praestant et quarum fines rei publicae legibus et bonis moribus non adversantur, a Ministerio Status agnoscendae sunt tamquam corpora publici iuris ad mentem articuli praecedentis.
Bona ecclesiastica et bona reditusque fundationum ecclesiasticarum et institutorum instructioni aut beneficentiae inservientium suae destinationi atque iis, qui usque nunc de istis pro iure disposuerunt, subtrahenda non sunt.
§. 19. Schola legibus et custodiae rei publicae subest.
Moderatio instructionis religiosae societatum eccle-
34v
siasticarum et religiosarum est. Cuius traditio decisionibus legis de Scholis sese accommodat.Nullus magister contra declaratam persuasionem suam religiosam potest cogi ad tradendam instructionem religiosam vel ad functiones ecclesiasticas administrandas, neque discipulus quisquam contra persuasionem religiosam eorum, penes quos est ius educationis, ad frequentandam instructionem religiosam vel ad visitandas functiones ecclesiasticas.
Nemo a munere magistri aut magistrae potest excludi, quia nomen dedit congregationi alicui, cuius fines legibus rei publicae aut bonis moribus non adversantur.
Publicae scholae elementari visitandae omnes liberi obligantur, inquantum non visitant institutionem publicam altiorem aut institutum privatum fines tamen talium institutorum prosequens, nec ob aegritudines animi vel corporis aut ob defectus morales a schola visitanda excludendi sunt. Nova instituta ad instructionem elementarem tradendam jam non admittuntur.
Inquantum frequentatio scholarum privatarum praecepto incisi praecedentis non excluditur, et personae physicae et morales talia instituta approbante Ministerio Status possunt erigere. Quae approbatio non potest renui, si condicionibus his in rebus a legibus communibus praeceptis satisfit.
Instructio in schola elementari ejusque continuatione est gratuita. Discipulis pauperibus media ad discendum necessaria a communitate sunt praestanda. In scholis publicis altioribus, non exclusis universitatibus scholisque diversarum artium instructio iis est gratuita, qui sunt idonei et egentes.
35r
14Copia. E Ministerio Cultus et Instructionis publicae.
No A. 18058.
Carlsruhe, die 20. Novembris 1919.
Circa legem de Ecclesiis d. d. 9. Octobris 1860.
Ordinariatui Archiepiscopali
Fr ibu rgum.
Deliberationibus habitis cum Electis deputatorum Badensium Constitutioni creandae super quaestione, quae normae legis d. d. 9. Octobris 1860 in forma legis d. d. 4. Julii 1918, cum Constitutioni Badensi contradicant, a die vigoris istius Constitutionis i. e. 9. Maii 1919, vim suam retinere desierint et quae amplius valere pergant, ita rem esse aestimamus:
1) §. 1 leg. d. Eccl. Jus exercitii religiosi publici per novam legem omnibus associationibus ecclesiasticis et religiosis communicandum erit.
2) §§. 2 et 3 leg. d. Eccl. praecepto §. 18 a linea 2 et 3 Constitutionis Badensis valere desierunt.
3) §. 4 leg. de Eccl. lege de Statu personarum d. d. 6. Februarii 1875 sublata est.
4) §. 5 leg. d. Eccl. lege speciali de religiosa prolium educatione d. d. 9. Octobris 1860 impleta est.
5) §. 6 leg. d. Eccl. §. 19 a linea 1 Constitutionis Bad. subrogata est.
6) §§. 7 et 8 leg. d. Eccl. subrogatae sunt §. 18 a linea 3 Constit. Bad.
7) §. 9 a linea I leg. d. Eccl. Jus gubernii declarandi tamquam minus gratos candidatos pro parochiis cum jure Ecclesiarum liberae collationis officiorum ecclesiasticorum stare non potest; idem valet quoad normas istius paragraphi a linea 2 usque 4.
36r
8) §. 10 leg. d. Eccl. Constitutioni non contradicit; imo littera §. 18 a linea 5 Constitutionis Bad. innuit eam servari.9) §. 11 leg. d. Eccl. §. 18 a linea 3 Constitutionis sublata esse censenda est.
10) §. 12 leg. d. Eccl., si excipias a linea 1, quae norma §. 19 a linea 2 Constitutionis Bad. immutatur, sustinenda est, cum omnibus associationibus religiosis applicari queat.
11) §. §. 13 et 14 leg. d. Eccl. cadunt sub normam §. 18 Constitutionis Bad. ("intra terminos legum communium rei publicae") ideoque valere desierunt.
12) §. 15 a linea 1 et §. 16 sustinendae sunt, dum §. 15 a linea 2 leg. d. Eccl.inutilis facta esse videatur.
13) §. 17 leg. d. Eccl. Constitutione non tangitur et ad ministros omnium associationum ecclesiasticarum et religiosarum a re publica privilegiatarum extendenda erit.
14) §. 18 leg. d. Eccl., cum inutilis sit, tollenda erit.
Sed priusquam legem mutationis deputatis proponamus necesse duximus exquirere, quae Ordinariatus in hac re sentiat. Maxime id pertinet ad praeceptum §. 10 leg. de Eccl., quod vigorem suum retinere etiam deliberationes Consessus Nationalis Germaniae in sessione 59 d. d. 17. Julii 1919 circa articulum 137 Constitutionis Germaniae annuunt. Atque primo in ista sessione relatio deputatae Agnes et sociorum: "Statum et Ecclesiam et quoad ius publicum et quoad bona temporalia seiungi oportet" reiecta est. Deinde expresse pronuntiatum est, articulum 137 a linea 3 nonnisi libertatem associationum religiosarum, circa res internas, i. e. libertatem religionis respicere, dum normae sequentium a linea non libertatem internam ecclesiasticam respicerent, sed condicionem Ecclesiarum in Statu, "libertatem Ecclesiae in Statu" (deputatus Mausbach). Ab alio deputato (Kahl) declaratum est, conserva-
37r
tionem iuris inspectionis Status circa Ecclesias permitti eamque necessario idcirco requiri, quod associationes ecclesiasticae tamquam societates iuris publici agnoscerentur. Cum Ecclesiae etiam iuxta Constitutionem Badensem jure societatum publici iuris fruantur, etiam in territorio Badensi nihil obstabit, quin vi legis territorialis bona temporalia duarum magnarum societatum religiosarum in Statu existentium, sicut prius, communi Ecclesiae ac Status regimine administrentur.Rogamus responsum, quam citius fieri poterit.
sign. Hummel
38r
15 Ordinariatus Archiepiscopalis.No 15531.
Ad benevolas litteras d. d. 20. mensis praeced.
No A. 18058.
Friburgi, die 10. Decembris 1919.
Circa legem de Ecclesiis de die 9. Octobris 1860.
Ministerio Cultus et Jnstructionis publicae
Carl sruh e.
Rogamus officiosissime, ut ius exercitii religiosi publici Ecclesiae catholicae in territorio Badensi in nova lege de Ecclesiis praestetur.
Consentimus persuasioni Ministerii, normas §§ 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12 a linea 1, 13, 14 et 18 legis de Ecclesiis usque nunc vigentis partim Constitutione sublatas vel subrogatas, partim aliis legibus inutiles factas esse.
§. 10 legis de Ecclesiis Nostra quidem persuasione menti et voluntati Constitutionis Germaniae et generatim et specialiter eius articulis 137 a linea 1 et a linea 3 enuntiatione prima et 138 a linea 2 repugnat; quare (conf. art. 13 a linea 1) retineriant nova lege firmari non potest.
Secundum Constitutionem rei publicae Germaniae Ecclesia universe est societas a Statu diversa, proprio iure utens atque independens; "Ecclesia, cui Status adhaeret, non existit" (art. 137 a linea 1). Constitutio Germaniae libertatem associationum religiosarum statuit; libertatis circumcriptiones non praesumuntur, sed exprimendae sunt. Ista Constitutio neque ius supremae inspectionis neque ius supremi dominii Status circa bona ecclesiastica novit; istud "ius maiestaticum" et "suprema Status inspectio" sublata sunt. Constitutio Germaniae in art. 137 a linea 3 enuntiatione 1
39r
edicit: "Omnis societas religiosa res suas libere ordinat atque administrat intra terminos legis pro omnibus latae". Unde per leges speciales ius Ecclesiarum ita circumscribi non poterit, ut vi legis Statui ius directionis concurrens cum Ecclesia in administratione bonorum ecclesiasticorum deferatur. Art. 138 a linea 2 sic enuntiat: "Proprietas aliaque iura societatum religiosarum et coetuum religiosorum circa instituta ac fundationes inservientes cultui, instructioni vel beneficentiae et circa alia eorum bona temporalia in tuto ponuntur". Jus proprietatis includit ius administrationis (cum iure procuratoris et disponentis); nulla hic exceptio facta est in favorem concurrentiae Status in administratione bonorum ecclesiasticorum.Hanc persuasionem neque rogatio deputatae Agnes et sociorum neque dicta deputatorum Mausbach et Kahl in Consessu Nationali Germaniae ullo modo infirmant.
Rogatio deputatae Agnes et sociorum reiecta est, quia separationem fundamentalem Status ab Ecclesia intendit. Quodsi Consessus Nationalis rogationem: "Statum et Ecclesiam et quoad ius publicum et quoad bona temporalia seiungi oportere", reiecit, inde nullo pacto sequitur, eum utique concurrens regiminis ius Statui in administrandis bonis ecclesiasticis conservare voluisse. Namque aliae etiam rationes circa bona temporalia Statum inter et Ecclesiam existere possunt, verbi gratia pensiones Status pro cura animarum militum, pro Facultatibus theologorum in academiis, pro instructione religiosa in athenaeis, pro cura animarum in nosocomiis Status et in carceribus. Separatio vero plena quoad ius publicum certe maioritate Consessus Nationalis non placuit.
Deputatus Dr. Mausbach, relator Consessus Nationalis Germaniae super sectione tertia partis secundae Constitutionis,
40r
de art. 134 (nunc art. 137) a linea 3 sic disseruit: "A linea 3 continet enuntiationem gravem atque decretoriam, societates religiosas et Ecclesias circa sua interna, i. e. circa religionem ipsam, plene independentas esse, etiam in ipsis conferendis et distribuendis officiis; continet libertatem Ecclesiae a Statu, i. e. libertatem Ecclesiae adversus Statum eiusque potestatem" (sess. 59 d. d. 17. Julii 1919). Quibus verbis libertatem Ecclesiae in administratione bonorum temporalium non excludere, sed includere voluit. Haec deputatus Mausbach nobis ad interrogationem nostram praecisam d. d. 29. Nov. h. a. confessus est.Quodsi deputatus Kahl in oratione sua d. d. 17. Julii h. a. optavit, ut "inspectio Status" et "ius maiestaticum" singularum terrarum conservaretur, cum essent necessaria propter ius societatis publici iuris associationibus religiosis concessum, inde non sequitur, eum concurrens Status regimen in administrandis bonis ecclesiasticis respexisse. Certe praeceptum talis inspectionis Status in Constitutione expressum non est.
Deputatus Naumann in eadem sessione exposuit: "Nos magni aestimamus, etiam haec vocabula: "legis pro omnibus latae" retineri; i. e. associationes ecclesiasticae obedire debent his, quae in lege pro societatibus expressa sunt, his, quae circa bona temporalia ordinata sunt. Subsunt disciplinae pulicae sicut omnis alia societas; bonorum ecclesiasticorum administratio nil speciale sibi postulat, privilegiis non fruuntur. E contra lex ad hoc ferri non debet, ut una vel omnes Ecclesiae ullo modo Status inspectione mutari vel vexari queant"; aliis verbis: "quae usque nunc fuit specialis inspectio Status ad inspectionem societatum attenuata est, cui sicut ceterae societates etiam societates religiosae subsunt" (Giese, Constitutio Germaniae p. 352 nota 7).
41
Quae cum ita sint, articulis 137 et 138 Constitutionis Germaniae §. 10 legis de Ecclesiis usque nunc vigentis sublata est et in nova lege de Ecclesiis retineri non poterit.Contra ista
a) neque assertio in relatione Commissionis deputatorum Constitutioni faciendae Consessus Nationalis Badensis ad conceptionem Constitutionis Badensis p. 24, latus dextrum, lit. 1: "Inter communes leges rei publicae etiam lex d. d. 9. Octobris 1860 de Ecclesiis et associationibus ecclesiasticis comprehendi debet",
b) neque norma §. 18 a linea 5 Constitutionis Bad.: "Bona ecclesiastica et bona reditusque fundationum ecclesiasticarum … suae destinationi atque iis, qui usque nunc de istis pro iure disposuerunt, subtrahenda non sunt" valere non poterunt.
"Jus imperii Germaniae infringit ius terrarum" (art. 13 a linea 1 Constit. Germ.).
Si, non respectis art. 137 et 138 Constitutionis Germaniae, ius regiminis concurrens Status in administrandis bonis ecclesiasticis per verba Constitutionis Bad. statui dicatur: "Bona ecclesiastica et bonum reditusque fundationum ecclesiasticarum ... iis, qui usque nunc de istis pro iure disposuerunt, subtrahenda non sunt", praetereundum non est "ius disponendi" non aequipollere "iuri regiminis administrationis", cum quis ius disponendi habere possit, dum regimen administrationis tertiae personae competat. Quaestio, quis usque hodie ius disponendi circa bona ecclesiastica catholica exercuerit, omnimode non patet. Vi §. 11 a linea 3 p. 2 mandati Principis d. d. 20. Nov. 1861 de administratione bonorum ecclesiasticorum catholicorum (fol. leg. publ. 1861 p. 465 sequ.) usque nunc a tribunalibus. Consilium supremum Administrationis
42r
catholicum ("Katholischer Oberstiftungsrat") tamquam de iure disponens agnitum est. Num Consilium istud administrationis, sicut ipsam opinatur, vere "de iure disponens" est secundum §. 18 a linea 5 Constitutionis Bad., ita ut – exceptione extraordinaria – Constitutione confirmetur et nonnisi per mutationem Constitutionis eliminari queat? Num Status – mandatum praelaudatum est ordinatio Principis, ergo Status – "de iure disponens" est, quia Consilio supremo Administrationis catholico ius mandavit standi in judicio pro bonis ab ipso administratis et pro fundationibus ecclesiasticis locorum et districtuum? Mandatum Principis d. d. 20. Nov. 1861 re vera conventio Ecclesiam inter et Statum est; etiam ab Archiepiscopo in fol. officiali eccles. (1861 p. 83 sequ.) ad "executionem" publicatum et "ordinatum" est. Num Status et Dominus Archiepiscopus de iure disponentes sunt, qui ad tempus, nempe usque dum conventio ipsa vel eius §. 11 a linea 3 enuntiatio 2 non tollatur, Consilio supremo Administrationis catholico ius standi in iudicio ac proinde ius disponendi delegaverunt? "Jus disponendi" pars quaedam juris proprietatis est; quomodo Status de iure circa bona ecclesiastica disponere potest, cum ad eum ius proprietatis horum bonorum non pertineat? An vero pro mente Constitutionis libertati favorabili, quacum imperium (tutela) Status in Ecclesiam constare vix potest, Ecclesia i. e. Archiepiscopus "de iure disponens" est? Quapropter norma Constitutionis §. 18 a linea 5 cum sit ita dubia fundamentum legis talis ut §. 10 legis usque nunc vigentis de Ecclesiis esse non poterit.§. 10 legis de Ecclesiis, cum sit lex exceptoria, eo ipso sola cum §. 18 a linea 3 enunt. 3 Constitutionis Bad. stare non poterit; ergo sublata est, quia Ecclesiae "res suas libere et independenter ordinant atque administrant intra terminos
43r
communium legum rei publicae".Si concurrens Status regimen in administrandis bonis ecclesiasticis excidat, etiam Consilium supremum Administrationis catholicum tamquam officium Status fundamento legali caret et nonnisi tamquam officium ecclesiasticum retineri poterit. Eapropter vero Status non liberatur ab obligatione praestationum pro muneribus, quae Consilium istud usque nunc exercuit. Vigilantia super administratione bonorum ecclesiasticorum in Dioecesi iuxta ius canonicum catholicum Episcopo competit (confer e. gr. c. 335 a linea 1, c. 1519 sequ. Cod. jur. can.). Ut ista muneris episcopalis obligatio impleri queat, Dioecesis etiam quoad temporalia sufficienter dotata sit oportet, in territorio magnitudinis Badeniae episcopus non per se solum, sed tantum adhibitis functionariis congrue id officium implere potest. Dotationi vero episcopatus in Badenia Status Badensis consulere debet, quia occasione saecularisationis annis 1803 sequentibus:
a) bona ad episcopatum Constantiensem, Basiliensem, Argentoratensem, Spirensem etc. pertinentia, imprimis cassam Religionis Bruchsalensem in rem suam convertit et bonis temporalibus Status commiscuit, quae bona vi fundationis sumptus administrationis dioecesis tolerare debebant, et quia res transit cum onere,
b) § 35 Decreti principalis Deputationis Imperii (1803) verbis: "sub reservato expresso dotationis permanentis et fixae ecclesiarum cathedralium" ad id obligatus est.
Sumptus dioecesis, de quibus hic sermo, Status Badensis re vera hoc modo toleravit, ut sumptus Sectionis Catholicae Bruchsalensis, Provinciae catholicae (Katholisches Kirchendepartement), deinde Sectionis ecclesiasticae catholicae, dein Consilii summi catholico-ecclesiastici et loco ultimo
44r
Consilii summi Administrationis catholici, et huius quidem ad medietatem solverit, dum altera media pars e reditibus bonorum administratorum sustenta est.Tempore hodierno, quo spiritus libertatis societatem, Constitutiones leges perflat, quo omnis Germanus, qui ius suffragii habet, nisi sit mente captus aut prodigus, rem suam libere atque independenter administrat et omnes hominum associationes (societates, associationes in album publicum relatae, societates cum obligatione restricta, societates cum epochis numeratae pecuniae ("Actien-Gesellschaften") etc.) bona sua libere administrant de eisque disponunt, neque congruum neque rationabile videtur, associationibus religiosis, imprimis Ecclesiae, in administratione atque dispositione de bonis suis procuratorem imponere; quae res suas ipsae per functionarios proprios curare valent; etiam ipsis praestetur ac permittatur ius libertasque.
Dubia vero et haesitationes circa §. 18 a linea 5 Constitutionis Badensis ("iis qui usque nunc de iis de iure disposuerunt") soluta ac sublata erunt, cum per mutationem Constitutionis verba "usque nunc" expurgata fuerint. Tunc Constitutionis verba haec erunt: "Bona temporalia ecclesiastica et bona reditusque fundationum ecclesiasticorum … iis, qui de iis de iure disponunt, subtrahenda non sunt", i. e. iis, qui pro constitutione et temperatione actuali Ecclesiae uniuscuiusque de iure disponunt. Quae ordinatio plene planeque congruit Constitutionis dogmati, Ecclesias "res suas libere atque independenter administrare intra terminos legum publicarum communium". Neque videri potest, cur Ecclesiae solae modo quasi petrefactorio in ista verba stabiliantur, quod rationabilem explicationem impediet atque omnino damnum inferre poterit. Instanter petimus, ut gubernium Constitutionem ita mutandam curet.
45r
In §. 12 a linea 2 numerus 1 expungendus erit, quia idem neque a moderatoribus aliorum similium institutorum postulatur et Ecclesiae etiam munera sua libere conferunt (art. 137 a lin. 3 enunt. 2 Constit. Germ.) et quia §. 9 a linea 3 legis de Ecclesiis sublata est.§§. 15 et 16 continent iura circa sacra, specialiter ius cavendi et ius supremae inspectionis ingloriae memoriae e tempore absolutissimae Status potestatis nova quidem forma. Ecclesiae christianae, etiam catholica ab initio mandatum epistulae ad Romanos cap. 13, 1, 2, 7 publicarunt et executae sunt, iustitiam etiam et proximi amorem docuerunt et exercuerunt. Statui a parte Ecclesiae incommoda sibi suisve civibus imminentia timenda non sunt neque ei praecavendum est, ne forte eius vel suis subditis ab Ecclesia damna inferantur. Eiusmodi damna atque incommoda a parte toto coelo diversa proficiscuntur. Quodsi Status adversus Ecclesias talia extra ordinaria cautionis ac securitatis remedia adhibenda censet atque re ipsa adhibet, hoc facto declaratur suspicio, qua Ecclesiis stigma infamiae inuritur, et lex exceptoria contra Ecclesias earumque regimen creatur, quae terminos "legis pro omnibus latae" excedit et cum art. 137 a linea 3 enunt. 1 Constitutionis Germaniae concordari nequit. Quare rogamus, ut §§. 15 et 16 legis de Ecclesiis usque nunc vigentis tollantur.
§. 17 legis de Ecclesiis est lex exceptoria, relicta e tempore belli inter Statum et Ecclesiam. Constutio Germaniae reliquias legum priorum illius belli temporis tollere atque talibus legibus pro futuro viam obstruere intendit. Istas poenarum comminationes Constitutioni Germaniae repugnantes aestimamus, quare ut abrogentur postulamus. Omnibus patet,
46r
Ecclesiam ministros, qui inhonesta ratione se gerendi aut delictis vehementer infamantibus indignos se praebuerunt, ut in munere ecclesiastico sibi delato permaneant, iam propter suam ipsius auctoritatem, propter sui ipsius verecundiam et propter famam publicam in munere suo tolerare non posse.sign. Fritz.
1↑An dieser Stelle hds. von unbekannter Hand, vermutlich vom Empfänger, notiert: "(Post reiectam Conventionem anni 1859)" und "Doc. I.".
2↑Hds. eingefügt von unbekannter Hand.
3↑Hds. gestrichen und eingefügt von unbekannter Hand.
4↑An dieser Stelle hds.:eingefügt von unbekannter Hand: "Doc. II.".
5↑An dieser Stelle hds. von unbekannter Hand eingefügt: "Doc. III.".
6↑An dieser Stelle hds. von unbekannter Hand eingefügt: "Doc. IV.".
7↑Am linken Seitenrand masch. notiert: "Ed. Frib. pag. 23."
8↑Am linken Seitenrand masch. notiert: "pag. 11".
9↑Am linken Seitenrand masch. notiert: "pag. 43".
10↑Hds. eingefügt von unbekannter Hand.
11↑Hds. von unbekannter Hand gestrichen und eingefügt.
12↑Hds. von unbekannter Hand durchgestrichen.
13↑An dieser Stelle hds. von unbekannter Hand notiert: "Doc. V.".
14↑An dieser Stelle hds. von unbekannter Hand notiert: "Doc. VI.".
15↑An dieser Stelle hds. von unbekannter Hand notiert: "Doc. VII.".