Dokument-Nr. 12301
Brander, Vitus
: [Kein Betreff]. Würzburg, 31. Mai 1922
Vitus Brander, Subregens Seminarii clericalis Wirceburgensis, ad pedes Sanctitatis Vestrae provolutus, secundum can. 1397 Cod. i. c. ad Sedem Apostolicam humiliter defert duos libros, quos perniciosos iudicat. Dr. Joannes Hehn, professor exegesis Veteris Testamenti in facult. theolog. Universitat. Wirceburg., anno 1913 Lipsiis apud Librarium protestanticum Hinrichs sine praevia censura hunc librum edidit: "Die biblische und die babylonische Gottesidee. Die israelitische Gottesauffassung im Lichte der altorientalischen Religionsgeschichte". Eandem materiam breviter composuit in sermone solemni, quem tamquam illius anni rector universitatis in aula academica die 19. Maii 1913 coram publico habuit; in lucem editus est apud librarium Universitatis Stürtz Wirceburgi 1913 sub titulo: "Wege zum Monotheismus".
Ego quidem, cum librum legissem et sermonem audivissem, judicavi professorem Hehn in his duobus libris omne supranaturale funditus eradicasse et Israeliticae religionis originem modernistice mereque naturaliter deduxisse, statimque aliis, ad quos pertinebat, hoc periculum indicavi. Interea exspectabam, quomodo theologi in libellis periodi-
1v
cis istos libros recenserent;
sed protestantes quidem non parum laudabant, catholici tacuerunt. Mox bellum funestum
exarsit, posthoc revolutio omniumque oculos a litteris ad arma averterunt. Nuper autem, die
24. Maii 1922, professor Hehn occasione disputationis publicae in aula academica, quandam
doctoris theologici thesem circa monotheismum originalem (= Urmonotheismus)
oppugnans, affirmavit: ex historicis argumentis nonnisi polytheismum constare usque
in sextum millesimum annum retro. Itemque, referente professore Hehn, facultas theologica
hanc cum praemio coronandam quaestionem die 11. Maii 1922 publice posuit: "Was meint das
Alte Testament, wenn es von Gotteserkenntnis spricht?". Hehn in libro supra memorato
satis indicavit, quomodo ad mentem suam haec quaestio solvenda sit (p. 160, 217, 219, 272,
276, 345, 347). Praeterea mihi relatum est hanc esse sententiam professoris Hehn: ex libris
Vet. Testam. aliam quam thomisticam cognitionem esse hauriendam, nostramque hodiernorum
scholasticorum ideam de Deo (Gottesbegriff) non concordare cum illa Vet.
Testamenti.Timeo, ne alumni nostri in sana fide et quidem in fundamento sanctae fidei nostrae periclitentur. Sentio conscientiam meam iam diu oneratam, ut istos libros ad Sedem Apostolicam deferam; liceatque mihi causas breviter exponere, cur libros prohibendos existimem:
2r
In praefatione libri de Dei conceptu biblico et
babylonico Hehn ipse dicit hanc materiam nonnisi historice, non theologice, tractare
potuisse (p. VI); itemque non negavit se theses (acatholicorum) de compositione librorum
V. T. adhibuisse (p. VI) - <id>2 quod ex libro satis apparet (p. 187, 349, 365, 386-388). Sed
fortasse quis obiicere possit autorem [sic] scripsisse contra exegetas protestantes ideoque
ei esse argumentandum ex concessis.In isto maxima cum doctrina conscripto <libro>3 hae sententiae maxime perniciosae mihi videntur, quae summatim et breviter recapitulatae inveniri possunt p. 372-392 et Wege z. Monoth., p. 17-29.
1) In institutione civitatis et religionis Israëliticae Moyses universa et singula ipse excogitavit et condidit et invenit et elegit, et quidem ex rationibus mere politicis et humanis. De Dei revelatione mentio fere non fit, imo vero satis aperte distinguitur inter personam credentis et historici, ex. gr. quoad apparitionem Domini de medio rubi et in monte Sinai, decem plagas Aegyptiacas, transgressum per mare rubrum (p. 388sq.; item 337, 345, 349, 352, 369sq., 382sq.).
a) Moysis motiva politica: Moyses ex Aegypto fugitivus, diversos <quosdam>4 tribus coadunaturus, sibi in hunc politicum finem necessarium esse unicum Deum nationalem putabat. Secundum antiquos enim orientales, ait Hehn, omnis indepen-
2v
dens populus debebat habere etiam proprium deum
nationalem. Sed quem deorum Moyses eligeret? Bel ex Babylone an Solem? Moyses excogitavit
nomen "Jahwe", ut populo suo tanquam uniendum centrum et ligamen politicum daret. Nonne
autem erant duodecim tribus Jacob iam unicus populus? Hehn saepius affirmat Hebraeos, qui
Palaestinam occupabant, non fuisse unum populum, sed mixtum compositum ex variis
gentibus, conglomeratum diversarum nationum, heterogena et disparata elementa, unienda sub
Jahwe (p. 184 nota 2, 248, 250, 277, 377, 384, 392). Hehn loquitur de "Sinai-coalitione" (p.
277), cuius uniendum centrum erat nomen et parola5 "Jahwe". "Unicitas reipublicae postulabat
unicitatem quoque Deitatis eiusque cultus" (p. 277; Wege z. Mon. p. 18).b) Motiva Moysis psychologica: Moyses fugitivus diu in deserto vivebat. Ibi in solitudine meditans de persecutione populi sui exardescit ille homo cholericus et consilium liberandi populum cepit. Sed in ipso deserto <magnam>6 contrarietatem inter illud varium et numerosum Aegypti pantheon et paupertatem deserti, ubi illi dii prorsus deerant, vehementer sensit. Non est dubitandum, ait Hehn, quin Moyses in deserto illam de Deo <suo>7 ex naturae viribus resoluto et imaginibus non effigiendo ideam concepit (p. 380, cf. p. 322sq.). Propterea Moyses quodammodo comparari potest cum Mahumedo,
3r
qui in solitudine divinas revelationes
recepisse credidit (p. 385).2) Nomen "Jahwe" ergo Moyses sibi elegit tanquam suo politico proposito maxime idoneam significationem Dei sui. Istud vero nomen, ait Hehn, in Ex. 3,14 (grammatice quidem false) interpretatur: Ego sum, qui sum i.e. ego sum vobis praesens; ego sum nunc adiutor vester praesens, ego sum vobis Deus auxiliator; ego sum vester Deus (p. 213-221). In versionem LXX ad 2. Moys. 3,14 subductum fuisse conceptum quendam philosophicum de ente absoluto, qui est textui originali alienus. "Deductio philosophica, veluti ens Dei absolutum, nempe asectas, illi viro, qui populum Israeliticum ex captivitate Aegyptiaca liberavit, plane erat aliena; quae fuisset populo quidquam incomprehensibile nulloque modo suffecisset, ut populum ad magna incitaret" (p. 218). "Hominibus illius aetatis, qui de unius solummodo <populi>8 cultu (religioso) instituendo, nullatenus vero de Deo mundi universi cogitabant, ille monotheismus (= absolutus), qui nonnisi unum solum Deum existere sinit, prorsus erat alienus" (Wege z. Monotheism., p. 21). Tunc temporis nemo Israëlita existentiam aliorum deorum negavit, sed intra Israëlis fines Jahwe creditus est solus Deus; solummodo in hoc nationali et particulari sensu est Jahwe solus Deus (p. 218, 276-280, 359, 380-387; Wege z. Monoth., p. 17sq.). Hehn non erubescit p. 387 affirmare: Primum decalogi praeceptum non a Moyse provenire posse, si ei (Moysi) monotheismum absolutum im-
3v
putares. Non erat, cur ille populus
speculationes monotheisticas faceret vel reflecteretur de Dei Jahwe sui relatione ad mundum
universum et ad deos gentium (p. 277).3. Sed quomodo secundum Hehn illa idea monotheismi absoluti in mundum venit?
Quia Jahwe intra Israëlis fines erat exclusivus et intolerans neque alterum Deum iuxta se tolerabat, prophetae ex hac singularitatis qualitate deduxerunt Jahwe esse etiam extra fines Israëlis Deum absolutum et unicum deosque gentium non existere, imo esse daemonia. Ex monotheismo nationali et particulari devolutus est monotheismus absolutus et universalis: Deus Israëlis fit Deus mundi (p. 317, 353, 359-362; Wege z. Monotheismus p. 25-27).
4. Ad demonstrandum pristinum Hebraeorum polytheismum professor Hehn simili modo ex Dei nomine Elohim argumenta sumit. "Jahwe est Elohim i.e. dii, pantheon diversorum Israëlis tribuum" (p. 381). "Haec est peculiaris fati ironia, quod ille ipse populus, qui mundo monotheismum tradidit, ad significandum Deum suum plurali אלהים uti consuevit, ut ita, sicuti videtur, memoriam sui pristini polytheismi in aeternum conservet" (p. 178). Item Wege z. Monotheism. p. 18; hoc loco vero Hehn negat ex plurali forma polytheismum originalem Hebraeorum
4r
esse
deducendum. Sed illud genus polytheistice cogitandi nomen Elohim genuisse manifestum est;
nomen istud initium quidem sumit ex singulis diis, sed abstrahit ab eis postulatque
eminentiorem Deitatem, quae omnes divinitates in se continet (p. 180-182, 184, 258, 260,
378, 395 (nota) et 396).5) Professor Hehn quidem concedit hoc et illo loco foedus Sinaiticum non esse secundum Vetus Testamentum (!) - sed quomodo ipse Heln indicat? - quidquam plene novum, sed continuationem organicam priorum foederum, quae Deus cum Noë, Abraham aliisque patriarchis pepegit (p. 392, 272-274). Sed quomodo haec thesis convenit cum aliis propositionibus illius?
Rationalismum autoris eiusque modernistica de mere naturali religionis Israëliticae evolutione principia manifesto ex his duobus libris congnosci mihi persuasum est. Propterea non diutius mihi esse cunctandum credidi, ne etiam alumni Seminarii nostri et quidem ii bonae indolis et in linguis <orientalibus>9 versuti circa fidei principia grave damnum capiant.
Ad pedes Sanctitatis Vestrae provolutus petit humiliter Apostolicam benedictionem
Sanctitatis Vestrae filius devotus et obediens usque ad extremae vitae spiritum
Dr. theol. Vitus Brander,
Seminarii clericalis ad Pastor. bon. Subregens.
1↑Seitenzählung von den Editoren eingefügt.
2↑Hds. eingefügt vom
Verfasser.
3↑Hds. eingefügt vom Verfasser.
4↑Hds. eingefügt vom Verfasser.
5↑"parola" hds. von unbekannter
Hand in roter Farbe unterstrichen.
6↑Hds. eingefügt vom
Verfasser.
7↑Hds. eingefügt vom
Verfasser.
8↑Hds.
eingefügt vom Verfasser.
9↑Hds. eingefügt vom Verfasser.