Document no. 9230
Bertram, Adolf Johannes
to Pacelli, Eugenio
Breslau, 01 September 1919
Ad quaestionem, sitne opportunum constituere pro Silesia Superiori (Oberschlesien) Vicarium Apostolicum ad tempus, quo sub alienorum Guberniorum administratione erit, sequentia exponere mihi liceat, respondendo ad Excellentiae Vestrae benignissimas Litteras d. d. 26. Augusti h. a. Nr. 13839.
I.
Notum est Silesiam Superiorem per quinque usque septem saecula non fuisse unitam cum Regno Polonico, sed cum Germanicis Regnis, cum Austria scilicet et Borussia. Desiderium unionis cum Polonia exortum est ultimis decenniis, quibus
9v
Gubernium Borussicum leges Ecclesiae catholicae hostiles edidit ("Kulturkampf"), linguam polonicam in scuolis et in commercio supprimere studuit et agros Polonorum magis magisque in manus colonorum Germanicorum traducere tentavit. Hae leges et tentamina stulta Gubernii Borussici evocaverunt ad resistendum omnes qui lingua polonica utuntur, non solum incolas provinciae Posnaniensis (Posen), sed etiam Silesiae Superioris incolas, quorum maxima pars utitur lingua polonica, licet nunquam ad Regnum Polonicum pertinuerat. Irritatio animorum in Superiori Silesia ultimis decenniis ac praesertim tempore belli aucta est per agitatores, qui ex Polonia venerunt, et per eorum ephemerides.Per quinque annos, quibus ad Sedem Wratislaviensem translatus huic dioecesi usque adhuo praefui, nunquam omisi eandem in omnibus rebus
10r
justitiam et benevolentiam exercere erga germanicae ac polonicae linguae dioecesanos. Hoc notum est omnibus Consiliariis Curiae hujus, quibuscum quaecumque dioeceseos negotia apertissime semper deliberavi et decisi. Hoc notum quoque est Clero Dioecesis, licet inter sacerdotes linguae polonicae quidam sint, qui nonnullas actiones meas polonicos parochos et dioecesanos tangentes pluries sinistre et suspiciose interpretari hancque suspicionem in ephemeridibus spargere non erubuerunt, perinde ac antea se gesserunt ejusmodi clerici erga illustrem praedecessorem meum Cardinalem Georgium Kopp. Tranquille ejusmodi impugnationes toleravi, quia maxima cleri pars confidentiam episcopo debitam conservavit.Ne aegre ferat, quaeso, Excellentia Vestra, si hac occasione utor ad breviter innuendum publicos quosdam actus, quibus palam manifestavi,
10v
quantopere salus Polonicae gentis cordi mihi est.Mense Octobri 1917 invitavi ad urbem Berlin delegatos episcoporum octo vicinarum dioeceseon ad deliberandam hanc unicam quaestionem, quomodo indigentiis spiritualibus et corporalibus Polonorum opificum per Germaniam dispersorum melius provideri possit; hujusque conferentiae decreta et desideria misi tam episcopis vicinis quam Gubernio cum instantissimis petitionibus hanc curam tangentibus.
Tempore belli ubique institui collectas pro vastatis Poloniae regionibus et captivis Polonicis.
Die 31. Januarii 1918, tempore florentis Gubernii Regii Borussici, quum essem membrum Primae Camerae Legislativae (Herrenhaus) in Berlin, publice, licet resisterent et contradicerent mihi quatuor Ministri Regii, acriter dimicavi contra leges Polonis inimicas et specia-
11r
liter contra oppressionem linguae polonicae in Silesia Superiori. Haec omnia per ephemerides divulgata sunt.Omnes sacerdotii candidatos ultimis hisce annis, quamvis Gubernium Regium hoc impedire vellet, nihilominus obligavi ad discendam linguam polonicam pro cura animarum.
Pluries per manifestationes in Actis Dioeceseos publicatas admonui candide et instanter variarum linguarum sacerdotes, ut amet quisque vernaculam suam linguam et suam stirpem, sed ut servent etiam amorem et concordiam erga alios dioecesanos et concives cujuscunque linguae.
In illo vero temporis puncto, quo nuper data est Silesiae Superioris incolis licentia eligendi per suffragia futuram politicam conditionem suam, statim die 24. Junii h. a. per publicum solemne documentum in Actis Dioeceseos et ephemeridibus promulgatum haec declaravi:
11v
licet provincia Silesiaca hucusque unita exspectaret, ut ex animo suaderem Superioris Silesiae incolis, ferre suffragia in favorem Germaniae, et licet intelligerem, "hoc pro Germania utilissimum fore nihilominus me relinquere cuicunque sacerdoti et laico plenam libertatem opinandi et manifestandi id, quod aestimaret sanius fore spirituali et materiali bono Silesiae Superioris; hac libertate loquendi utantur utriusque partis asseclae cum omni moderatione et omni veritatis amore, sine instigatione passionum nationalium, sine superlatione, sed severe in conscientia attendentes, rationem esse reddendam, si eventus exinde sequentes spem populi fallerent. Prohibui hanc quaestionem tangere in ecclesiis et occasione functionum ecclesiasticarum. Admonui ut in disserendo de difficili 12r
hoc negotio parem caritatem et respectum ostendant omnibus concivibus et praecipue omnibus comparochianis cujuscunque linguae."En solemnis mea admonitio de exercendo jure suffragii.
Ex hisce faveat quaeso Excellentia Vestra benignissime cognoscere, Gubernium Polonicum minime habere causam conquerendi, quasi restringerem libertatem Polonorum in praeparando negotio suffragiorum. Uti edixi in publicis meis Declarationibus, ita egi in singulis casibus. Si vero forsan quis in casu singulari causam conquirendi se habere opinetur, libenter Sanctae Sedi respondere paratus sum.
II.
Hanc expositam libertatem omnino relinquam integram omnibus sacerdotibus et laicis tempore,
12v
quo Silesia Superior erit sub administratione alienorum Guberniorum. Hinc ex parte mea et dioecesanorum nulla adest causa ad instituendum Vicarium Apostolicum, neque ex parte illorum, quibus mox tradetur interimisticum gubernium illius partis Silesiae; nam quoad mihi notum est, jurisdictionem Ordinarii Dioecesis non impedient.Graves vero adsunt causae, ob quas durante unitate Dioeceseos constitutio Vicarii Apostolici pro Silesia Superiori noxia erit tam auctoritati episcopi quam bono dioecesis et parochiarum. Nam
1. laedet in oculis dioecesanorum valde bonam famam et auctoritatem episcopi, quae in hisce turbulentissimis temporibus eo sanctius tuenda est, quo perniciosiores sunt impetus, qui a parte clericorum et laicorum in vicinis dioecesibus Pragensi, Olomucensi, Litomericensi aliisque contra auctoritatem episcopalem palam ultimis mensibus exorti sunt. Illi sacerdotes, quibus videor non satis con-
13r
niventer Polonorum desideriis politicis favere, et illae ephemerides polonicae, quae iterum iterumque me dioecesanis linguae polonicae suspectum facere nituntur, jubilando clamabunt: ecce, suspectus episcopus noster est etiam Summo Pontifici, qui cognovit, declarationibus ejus etiam solemnissimis non esse confidendum.Omnes vero illi sacerdotes et dioecesani – et hi maximam omnino efficiunt dioeceseos partem –, qui optime sciunt meam in hac politica causa intentionem integram et ab omni partium studio alienam, certe offendentur tali actu Summi Pontificis.
2. Ne aegre ferat, quaeso, Excellentia Vestra, si salva omni erga Sanctam Sedem reverentia peto, ut consideretur, quomodo constitutione Vicarii Apostolici afficerentur mentes Germanicorum tam catholicorum quam acatholicorum.Omnes sciunt, me clericis et laicis totius Silesiae Superioris plenissimam facultatem libere suffragia ferendi con-
13v
cessisse. Si nihilominus, durante dioecesis unitate, pro Silesia Superiori in hoc temporis puncto proprius Apostolicus Vicarius constitueretur, omnes Germanici credent, hoc a Sancta Sede fieri unice in favorem Polonorum et in damnum Germaniae. Jam nunc audimus querelas ubique surgentes, quasi Germania infelici clade afflicta a Sancta Sede tractaretur tamquam "une quantité négligeable". Ejusmodi calumniae crescent, si Sancta Sedes petitioni Polonici Gubernii supradictae annueret. Exinde orirentur episcopis et catholicis Deputatis novae difficultates nocivae in relationibus erga Gubernium Germanicum.3. Pauca addam oportet de practicae executionis difficultatibus. Districtus, in quo per suffragia populi decidendum est de futura politica conditione, complectitur 310 circiter parochias cum 550 circiter sacerdotibus. Populatio est densissima; multae parochiae habent
14r
20.000 usque 40.000 animas. Omnia Acta et scripturae et computationes concernentia hasce parochias cum suis sacerdotibus, fundationibus, juribus et relationibus, asservantur in hac Curia Breslaviensi. Omnino impossibile est, haec omnia Acta mittere in locum quendam Silesiae Superioris pro paucis tantum mensibus. Et si eorum translatio fieri posset, Vicarius Apostolicus omni peritia administratoria carens nihil omnino utile in difficillimis ecclesiasticis negotiis quotidie oriundis agere posset, cum ipsi desint Consiliarii, Secretarii, Scriptores, Registratores, atque ipse careat quacunque Actorum et praxeos curialis notitia.Unicus effectus foret lacrimabilis confusio administrationis per aliquot menses perdurans cum infaustis confusionis sequelis exinde oriundis.
In huius difficultatis descriptione modum
14v
non excessi. Nam cum ego ipse jam per 35 annos laboribus administrationis dioecesanae in duabus dioecesibus Hildesiensi et deinceps Wratislaviensi incessanter occupatus fuerim, experientia septem lustrorum clare cognosco, Vicarium Apostolicum in expositis circumstantiis subito pro paucis mensibus institutum omnino imparem esse oneri regendi tam grandem et tam difficultatibus plenum dioeceseos Districtum.Accedet quod se ipsum infelicissimum sentiet, si expositus erit impetibus partium fanatice inter se dimicantium. Nam undique nuntiatur, in Silesia Superiori fanatismum nationalem crescere ad aestum vulcanium.
III.
Omnibus hisce perpensis, consultum mihi esse videtur, ut Sancta Sedes ob difficultates et rationes obstantes petitioni Gubernii
15r
Polonici non obtemperari posse decernat. Possitne quaestio ita simpliciter declinando finiri nescio. Sapientiori Sanctae Sedis judicio hoc relinquami oportet ponderare. Si fortasse Sancta Sedes Gubernii Polonici desiderio ex parte saltem et aliquatenus obsequendum esse decernat, reverenter commendo, ut via quadam media procedatur: ita ut neque Gubernio Polonico neque Germanicis ansa conquerendi praebeatur, neque auctoritas Ordinarii perniciose laedatur, neque ephemerides ad calumnias spargendas novam occasionem habeant. Quae sit haec media via, breviter significare liceat, allegando exempli causa constituionem Delegati in urbe Berlin prò provinciis Brandenburgica et Pommerana.
Notum est, in urbe Berlin Praepositum Ecclesiae S. Hedwigis vigere auctoritate Delegati Episcopalis, quae similis est auctoritati
15v
Vicarii Generalis. Ad instar et similitudinem hujusce delegationis poterit etiam pro sequentibus mensibus, si Sancta Sedes hoc approbet et auctoritate necessaria me muniat, in Silesia Superiori constitui Delegatus Dioecesanus, cui libenter committam omnia illa negotia administrativa, quae extra Curiam Episcopalem ab ipso expediri possunt; imprimis committam ipsi omnem vigilantiam personalem super clero et obligationem curandi, ut in nullo omnino puncto libertas clericorum et laicorum quoad suffragia politica restringatur. Haec Delegati institutio, si fiet ex auctoritate a Sancta Sede ad hanc petitionem meam mihi commissa, non erit nociva auctoritati Ordinarii neque ansam praebebit spargendi calumnias. Ut Gubernio Borussico nulla oriatur ansa conquerendi, opportunis discretis declarationibus curabo. 16r
IV.
Jam ad quaestionem personalem venio. Praemitto, me hanc quaestionem jam antequam Excellentiae Vestrae Litterae benignissimae advenerunt, saepius deliberasse cum Consiliariis meis et Canonicis, praecipue cum iis, qui in Silesia Superiori nati sunt ibique in cura animarum laboraverunt, quique jam per cursum multorum annorum intima conjunctione cum clero Polonico utuntur. De litteris vero Excellentiae Vestrae nemini quidquam dixi.
Hi Canonici et Consiliarii mecum censent, parochum Kubina in Kattowitz ad praedictum munus non esse idoneum. Nam licet vita ipsius moribus integris et zelo sacerdotali ornata sit, attendendum tamen est, eum carere experientia tam discreto muneri omnino necessaria. Nondum per duos annos est parochus in Silesia Superiori; antea fuit parochus in provincia
16v
Brandenburgica. Amicus est illis solis sacerdotibus, qui omnia moliuntur, ut Silesia Superior Reipublicae Polonicae uniatur. Ipse aperte hanc unionem appetit. Idcirco minime dici, potest, cum esse alienum a politicis in hac re studiis. Accedit quod non viget auctoritate personali in clero illius regionis. Illi permulti sacerdotes, qui Silesiae Superioris cum Germania unionem perseverare cupiunt, ipsius consuetudinem in hisce et similibus rebus caute evitant. Cum habeat aetatem 39 annorum et nondum tredecim annos in vita sacerdotali, cumque simplici tantum beneficio parochiali praesit, ejus electio ad hoc munus valde offenderet animos Archipresbyterorum vel Decanorum. Etsi ego ipse tacerem, omnes tamen dicerent, hanc electionem factam non esse me consentiente, sed unice ad instantiam factionis Polonicae contra intentionem episcopi. Maximae cleri 17r
parti talis electio valde displiceret; detrimentum pateretur reverentia erga actum Summi Pontificis, quod omnino evitandum est attento horribili seductionis periculo in vicina Pragensi dioecesi orto. Quotiescunque cum Consiliariis Curiae ultimis hisce mensibus deliberavi quaestionem constitutionis Delegati pro Silesia Superiori, omnes sine exceptione et imprimis illi, qui lingua polonica utuntur et intimiore cum clero Superioris Silesiae conjunctione gaudent, unanimiter ad munus Delegati fortasse instituendi commendaverunt Archipresbyterum Ludovicum Tunkel in Kochlowitz, qui apud clerum utriusque linguae et apud me plena confidentia gaudet. Ipsi pro sua prudentia et moderatione et suaviori agendi modo jam saepius commisi difficiliora negotia in Silesiae Superioris Clero tractanda, quae negotia ad felicem finem per-17v
duxit. Est vir fortis valetudinis, 57 annorum, in sacerdotio habet annos triginta tres.A factionibus politicis se satis prudenter retinuit. Est vitae integerrimae et tam suam parochiam in Superiori; Silesia sitam jam per 26 annos optime rexit, quam etiam Decanatus sui parochias optime visitavit. Hinc eum pro munere Delegati sincere et candide commendare possum, si forsan Sancta Sedes in hoc puncto desiderio Gubernii Polonici obsequendum esse statuerit.Quidquid Sancta Sedes decernet, obedienter exsequar. Excellentiam vero Vestram devotissime, peto, ut adjuvare dignetur, ne exspectanda decisio vergat in detrimentum auctoritatis Ordinarii Dioeceseos, neve noxie irritentur animi cleri in hoc tempore tot periculis pleno.
Elapsis proximis mensibus, si tandem suffragiis populi latis Silesia Superior
18r
forsan ad Rempublicam Polonicam transierit, novus omnino rei ecclesiasticae ordo pro illa Dioeceseos parte statuendus erit. Tunc libenter sponte subjiciam Sanctae Sedi ulteriora proponenda ad definitive inducendam novam dioecesanorum finium et regiminis ecclesiastici constitutionem.Summa cum aestimatione et reverentia persevero esse
Excellentiae Vestrae Reverendissimae
obsequiosissimus servus
Princeps Episcopus Wratislaviensis
+ Adolfus Bertram.